Skarga pauliańska jest specyficzną formą ochrony wierzyciela przed niewypłacalnością dłużnika. Z instytucji tej wierzyciele mogą skorzystać w przypadku, gdy czynność prawna dłużnika została dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli. Ma to miejsce wówczas, kiedy dłużnik wyzbył się swojego majątku (sprzedał, darował) i na skutej tego stał się niewypłacalny lub stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był dotychczas.
Na czym zatem dokładnie polega skarga pauliańska i w jakich okolicznościach można z niej skorzystać ?
Czym jest Skarga Pauliańska?
Zgodnie z art. 527–534 kodeksu cywilnego skarga pauliańska, zwana również roszczeniami pauliańskimi, jest rodzajem powództwa w postępowaniu cywilnym, w którym treść stanowi żądanie uznania danej czynności prawnej za bezskuteczną.
Art. 527 k.c. stanowi, iż żądania tego wierzyciele mogą się domagać w sytuacji, gdy na skutek czynności prawnej dłużnika doszło do pokrzywdzenia ich interesów, a osoba trzecia uzyskała z tego tytułu korzyść majątkową, będąc świadomą działania wierzyciela lub przy zachowaniu należytej staranności mogącą się o tym dowiedzieć.
Pokrzywdzenie wierzycieli następuje wówczas, gdy na skutek czynności prawnej dłużnik stał się niewypłacalny bądź dotychczasowa niewypłacalność osiągnęła poziom wyższy niż ten istniejący przed dokonaniem danej czynności.
Okoliczności skorzystania z instytucji skargi pauliańskiej
Zgodnie z art. 527 k.c. z instytucji tej może skorzystać każdy wierzyciel, jeśli zaistnieją łącznie następujące przesłanki:
1) istnienie godnego ochrony interesu wierzyciela w postaci wierzytelności;
2) dokonanie przez dłużnika czynności prawnej z osobą trzecią;
3) pokrzywdzenie wierzyciela wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika;
4) dokonanie przez dłużnika czynności ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela;
5) uzyskanie wskutek tej czynności korzyści majątkowej przez osobę trzecią;
6) działanie osoby trzeciej w złej wierze
Trzeba również pamiętać, iż udowodnienie powyższych przesłanek leży po stronie wierzyciela.
W praktyce najtrudniej wierzycielowi zazwyczaj udowodnić, że osoba trzecia miała świadomość pokrzywdzenia wierzyciela.
Wymóg istnienia złej wiary po stronie osoby trzeciej, należy rozumieć, w ten sposób, że osoba ta – w chwili dokonania czynności prawnej przez dłużnika – wiedziała (była świadoma) co do tego, że dokonywana przez dłużnika czynność krzywdzi wierzycieli albo z łatwością mogła się tego dowiedzieć. Złą wiarę po stronie osoby trzeciej należy oceniać zatem z uwzględnieniem zachowania przez tę osobę należytej, wymaganej w danych okolicznościach staranności, np. w razie zaskarżenia umowy sprzedaży nieruchomości dla zachowania należytej staranności osoby trzeciej wystarczy zapoznanie się przez nią z treścią wpisów do księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości.
W art. 527 § 3 k.c. ustawodawca przewidział natomiast domniemanie prawne, zgodnie z którym jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Zarówno w doktrynie, jak i orzecznictwie pojęcie „bliskich stosunków” rozumiane szeroko. Zgodzie min. z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 24.04.1996 r., sygn. akt I CRN 61/96 chodzi o taki rodzaj stosunków, istniejących w chwili dokonywania zaskarżonej czynności, które uzasadniają przyjęcia założenia, że jedna z osób jest (może być) w posiadaniu informacji o stanie majątkowym drugiej. Pojęcie to obejmuje zatem nie tylko osoby pozostające z dłużnikiem w „bliskich stosunkach” wynikających z relacji rodzinnych czy podobnych o charakterze osobistym, takich jak narzeczeństwo czy konkubinat, ale także i te osoby, które łączy z dłużnikiem bliska znajomość czy przyjaźń.
Wartość przedmiotu sporu
Istotną kwestią w przypadku skorzystania ze skargi pauliańskiej jest określenie wartości przedmiotu sporu, stanowiącego niezbędny element pozwu. Istnieje możliwość wskazania w pozwie wysokości wierzytelności dłużnika, w stosunku do wierzyciela (wraz z odsetkami i kosztami) bądź wartości tego, co na skutek dokonanej przez dłużnika czynności prawnej wyszło z jego majątku (lub do niego nie weszło).
Z uwagi na fakt, iż opłata sądowa za złożenie pozwu ze skargi pauliańskiej obliczana jest na podstawie wartości przedmiotu sporu, w większości przypadków korzystniej jest wskazać wartość niższą, o ile w chwili wnoszenia pozwu wierzycielowi znane są obydwie wartości.
Procedura złożenia skargi pauliańskiej
Skargę pauliańską wierzyciel wnosi do sądu właściwego miejscu zamieszkania lub siedziby dłużnika w formie pozwu skierowanego przeciwko osobie trzeciej, która na skutek czynności prawnej dłużnika uzyskała korzyść majątkową.
Pozew musi zawierać następujące informacje:
- Określenie powoda (wierzyciel) wraz z danymi adresowymi
- Określenie pozwanego (osoba trzecia) wraz z danymi adresowymi
- Wartość przedmiotu sporu
- Treść żądania
- Określenie czynności prawnej, która ma zostać uznana za bezskuteczną
- Wskazanie istnienia przesłanek
- Dowody
- Załączniki
Należy pamiętać, iż za złożenie pozwu ze skargi pauliańskiej sąd pobiera opłatę w wysokości 5% wartości przedmiotu sporu.
Wniosek o zabezpieczenie roszczenia pauliańskiego
Warto w pozwie zawrzeć również wniosek o zabezpieczenie roszczenia pauliańskiego. Należy zatem dokonać uprawdopodobnienia roszczenia oraz interesu prawnego w udzielaniu zabezpieczenia, czyli ponownego wskazania spełnienia przesłanek określonych w art. 527 k.c., a następnie podkreślenia, iż brak zabezpieczenia może skutkować utrudnieniem osiągnięcia celu postępowania.
W przypadku roszczenia pauliańskiego zabezpieczenie może mieć wyłącznie charakter niepieniężny w postaci zakazu zbywania oraz obciążania przedmiotu.
Skutki uwzględnienia skargi pauliańskiej
Uwzględnienie przez sąd skargi pauliańskiej oznacza, iż dana czynność prawna staje się bezskuteczna wobec zaskarżającego wierzyciela, a więc nabywa on specyficzne uprawnienia w toku postępowania egzekucyjnego przeciwko dłużnikowi (względem osoby trzeciej).
Należy jednak pamiętać, iż uwzględnienie roszczenia pauliańskiego nie jest równoznaczne z tym, iż dana czynność prawna zostaje uznana za nieważną.
Na podstawie uzyskanego tytułu wykonawczego w postaci prawomocnego wyroku sądu uwzględniającego skargę pauliańską, wierzyciel może teraz skierować wniosek egzekucyjny przeciwko dłużnikowi. We wniosku egzekucyjnym wskazuje się składnik majątku tak, jak gdyby nigdy nie wyszedł on z majątku dłużnika.
Przedawnienie
Warto mieć na uwadze fakt, iż na złożenie pozwu ze skargi pauliańskiej wierzyciel ma 5 lat od daty dokonania czynności prawnej, której żąda on uznania za bezskuteczną. W przypadku przekroczenia terminu uprawnienie do skorzystania z roszczenia pauliańskiego wygasa.
