W zależności od formy prawno-organizacyjnej spółki, odpowiedzialność za jej zobowiązania finansowe może kształtować się w różny sposób. Sprawdźmy, jak prezentuje się ona w przypadku spółki z o.o. oraz spółki akcyjnej.
Odpowiedzialność w spółce z o.o.
Zgodnie z art. 151 Kodeksu spółek handlowych spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest spółką utworzoną „przez jedną albo więcej osób w każdym celu prawnie dopuszczalnym, chyba że ustawa stanowi inaczej”.
Spółka z o.o. ponosi pełną odpowiedzialność za zobowiązania całym swym majątkiem bez względu na to, w jakiej postaci został on do spółki wniesiony.
Zgodnie z art., 151 § 4 k.s.h. wspólnicy nie odpowiadają za zobowiązania spółki. Ryzyko dotyczące wspólników spółki z o.o. może więc dotyczyć utraty wniesionego przez nich wkładu bądź innych świadczeń.
Inaczej przedstawia się sytuacja prawna członków zarządu spółki z o.o. Art. 291 Kodeksu spółek handlowych przewiduje, że członkowie zarządu mogą odpowiadać za zobowiązania wobec wierzycieli w sytuacji, gdy dopuścili się nieumyślnego bądź umyślnego niedbalstwa w zakresie podania fałszywych danych w oświadczeniu. Odpowiedzialność ta obowiązuje przez 3 lata od daty rejestracji spółki z o.o. lub rejestracji podwyższenia jej kapitału zakładowego. Dotyczy to oświadczenia o pełnym pokryciu kapitału zakładowego i może mieć miejsce przy takich czynnościach jak założenie spółki lub podwyższenie kapitału zakładowego.
Do odpowiedzialności może być pociągnięty członek zarządu spółki, jeżeli kapitał zakładowy nie zostanie w ogóle opłacony lub zostanie pokryty jedynie częściowo bądź gdy członkowie zarządu zawyżą wartość aportów. Warto dodać, że powyższa odpowiedzialność będzie dotyczyła także innych osób, które mogą reprezentować spółkę i składać oświadczenia w zakresie kapitału zakładowego, tj. likwidatorów.
Członkowie zarządu mogą odpowiadać za zobowiązania spółki również w sytuacji wykazania przez wierzycieli bezskuteczności egzekucji z majątku spółki. Ma to miejsce wówczas, gdy spółka nie jest w stanie spłacić swojego długu. W takiej sytuacji wierzyciel spółki może skierować żądanie zapłaty długu w pełnym zakresie (tj. wraz z odsetkami oraz ewentualnymi kosztami sądowymi) do członków zarządu spółki, których odpowiedzialność jest solidarna wraz ze spółką. Co ważne wierzyciel uzyskuje prawo do zaspokojenia swojego długu z całego majątku wspólnika.
Z kolei art. 299 § 2 k.s.h. przewiduje okoliczność wyłączenia członka zarządu z odpowiedzialności za zobowiązania spółki z o.o. w sytuacji, gdy wykaże on, iż we właściwym czasie złożony został wniosek o ogłoszenie upadłości lub likwidacji spółki bądź wniosek o wszczęcie postępowania układowego, a także wówczas, gdy niezgłoszenie tego wniosku nie nastąpiło z jego winy. Odpowiedzialność wobec członka zarządu może zostać uchylona również w sytuacji, gdy wykaże on, że wierzyciel nie poniósł szkody, mimo iż wniosek o ogłoszenie upadłości oraz wszczęcie postępowania układowego nie został zgłoszony. W praktyce powyższy przepis nakłada na członka zarządu obowiązek udowodnienia co najmniej jednej z ww. przesłanek zwalniających z odpowiedzialności. Wierzyciel musi bowiem udowodnić jedynie fakt istnienia zadłużenia spółki, sprawowanie przez daną osobę funkcji reprezentanta spółki w czasie istnienia zobowiązania oraz bezskuteczność prowadzonej przeciwko spółce egzekucji.
Odpowiedzialność w spółce akcyjnej
Zgodnie z art. 301 Kodeksu spółek handlowych spółkę akcyjną może zawiązać jedna bądź więcej osób, natomiast nie może jej zawiązać jedynie jednoosobowa spółka z ograniczoną odpowiedzialnością.
Spółka akcyjna odpowiada za zobowiązania całym swoim majątkiem. Akcjonariusze natomiast ponoszą ryzyko utraty wniesionego wkładu.
W sytuacji, gdy spółka znajduje się w fazie organizacji, czyli w okresie pomiędzy jej zawiązaniem a rejestracją, odpowiedzialność za zobowiązania obejmuje solidarnie spółkę, akcjonariusza do wysokości niewniesionego wkładu na pokrycie objętych akcji oraz osoby działające w imieniu spółki.
Członkowie zarządu mogą odpowiadać majątkiem osobistym za zobowiązania spółki w sytuacji, gdy działali w sposób sprzeczny z prawem bądź statutem spółki, w wyniku czego spółka doznała szkody, a także w przypadku złożenia nieprawdziwych danych dotyczących wniesienia przez akcjonariuszy całości wkładów na pokrycie kapitału zakładowego. Wówczas członkowie zarządu, solidarnie ze spółką odpowiadają przed wierzycielami za zobowiązania przez okres 3 lat od daty rejestracji spółki akcyjnej lub rejestracji podwyższenia jej kapitału zakładowego.
Odpowiedzialność związana ze stanem niewypłacalności spółki
Oprócz k.s.h. także inne przepisy prawne przewidują odpowiedzialność za zobowiązania spółki z o.o. i akcyjnej. Jako przykład takiej regulacji trzeba wskazać art. 21 ustawy – Prawo upadłościowe, który określa konsekwencje opieszałości w złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości. Przepis ten ma za zadanie dyscyplinować organy spółki do spełnienia obowiązku zgłoszenia wniosku o upadłość, gdy spółka staje się niewypłacalna. W konsekwencji więc przepis ten wzmacnia ochronę wierzycieli spółki, ponieważ postępowanie upadłościowe ma na celu zaspokojenie wszystkich wierzycieli w sposób proporcjonalny tak, aby żaden z nich nie został pominięty.
Zgodnie więc z art. 21 ust. 3 Prawa upadłościowego osoby, które mają prawo reprezentować spółkę, ponoszą odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wskutek niezłożenia wniosku w terminie 30 dni od dnia powstania stanu niewypłacalności, chyba że nie ponoszą winy. Osoby te mogą uwolnić się od odpowiedzialności, w szczególności, jeżeli wykażą, że w ww. terminie otwarto postępowanie restrukturyzacyjne albo zatwierdzono układ w postępowaniu o zatwierdzenie układu.
Powyższa odpowiedzialność jest rozszerzona także na sferę prawa karnego, ponieważ art. 585 k.s.h. przewiduje karę grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku, jeżeli wniosek o ogłoszenie upadłości nie zostanie złożony w terminie.
W obu w/w przypadkach, jako podmioty odpowiedzialne ustawa wskazuje członków zarządu i likwidatorów spółki.
Odpowiedzialność podatkowa
Analogiczną, jak art. 299 k.s.h. odpowiedzialność członków zarządu spółki z o.o. i akcyjnej, przewiduje art. 116 ustawy- Ordynacja podatkowa. Dotyczy on zaległości podatkowych spółek, do których zapłaty mogą być wezwani członkowie zarządu spółki. Ma to miejsce wówczas, gdy organ podatkowy nie może uzyskać zapłaty długu z majątku spółki (egzekucja przeciwko spółce zostanie uznana za bezskuteczną).
Odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe powstaje, więc gdy łącznie wystąpią następujące okoliczności :
1) na koncie spółki istnieje zaległość podatkowej,
2) stwierdzono bezskuteczność egzekucji w stosunku do spółki w całości lub w części;
3) członkowi zarządu nie udało się udowodnić, że:
– złożono we właściwym czasie wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie układowe,
– braku winy (jakiejkolwiek) w niepodjęciu działań w tym kierunku;
4) członkowi zarządu nie udało się wskazać mienia spółki, którego wartość pozwoliłaby na spłatę znacznej części zaległości podatkowych spółki.
Odpowiedzialność za zadłużenia podatkowe dotyczy także czasu, gdy spółka jest w fazie tzw. organizacji, a więc jeszcze przed wpisem do Rejestru Przedsiębiorców KRS. W rezultacie osobami, które mogą znaleźć się w kręgu ryzyka odpowiedzialności podatkowej, będą: członkowie zarządu, pełnomocnicy reprezentującemu spółkę w fazie organizacji oraz wspólnicy spółki akcyjnej w organizacji (jeżeli nie powołano w niej zarządu).
