Umowa darowizny to popularna i powszechnie stosowana forma przeniesienia własności majątku na rzecz osób trzecich. Nie każdy jednak wie, iż prawo przewiduje również możliwość odwołania darowizny. Zgodnie z art. 898 kc, darczyńca może odwołać darowiznę już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Jak to wygląda w praktyce?
Czego dowiesz się z artykułu?
Na czym polega zawarcie umowy darowizny?
Darowizna to umowa, w której jedna strona (darczyńca) zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz drugiej osoby (obdarowanego) kosztem swojego majątku – czyli przekazuje coś bez oczekiwania zapłaty. W przypadku darowizny najczęściej jest to nieruchomość, pieniądze czy samochód.
Zgodnie z art. 888 Kodeksu Cywilnego – „Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku”. Oznacza to, iż obdarowany nie ponosi kosztów związanych z korzystaniem z darowizny.
Odwołanie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego? Jaka jest podstawa do odwołania darowizny?
Art. 898 § 1 Kodeksu Cywilnego przewiduje możliwość odwołania darowizny. Zgodnie z nim „darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności”.
Rażąca niewdzięczność obdarowanego nie ma swojej definicji ustawowej. Sądy i doktryna uznają, że chodzi o nieprzyjazne zachowania względem darczyńcy, które są świadome i celowe, a także zaniechania, które są skierowane przeciwko darczyńcy.
Jako rażącą niewdzięczność uznaje się zachowanie o wysokim stopniu naganności, a obdarowany musi umieć i chcieć wyrządzić krzywdę. Możemy wyróżnić następujące zachowania obdarowanego:
- celowe zaniedbanie opieki,
- odmowa sprawowania opieki podczas ciężkiej choroby, pomimo realnej możliwości
- brak realizacji obowiązku alimentacyjnego mimo możliwości,
- popełnienie przestępstwa przeciwko darczyńcy: przeciwko życiu, zdrowiu, mieniu czy majątku darczyńcy, np. pobicie, fizyczne i psychiczne znęcanie się, kradzież czy oszustwo, zniesławienie.
Warto przy tym pamiętać, iż z punktu widzenia obowiązującego prawa nie wszystkie niewłaściwe zachowania obdarowanego uznawane są za rażąco niewłaściwe, co obrazują poniższe przykłady:
-„Pod pojęcie rażącej niewdzięczności nie podpada każdy przejaw zachowania obdarowanego, który jest odbierany przez darczyńcę, jako mu niechętny, a nawet wrogi. Nie mieszczą się w tym pojęciu zachowania, które mogą być oceniane, jako niewłaściwe, z racji naruszenia reguł życia w rodzinie, ale nie wykraczają poza granice zwykłych konfliktów życia codziennego, zwłaszcza wywołanych zachowaniem darczyńców” – Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku I Wydział Cywilny z dnia 16 stycznia 2014 r. I ACa 646/13
– „Czyny nieumyślne obdarowanego, a nawet drobne czyny umyślne niewykraczające poza zwykłe konflikty życiowe, rodzinne, jak też wywołane zachowaniem się darczyńcy nie wyczerpują znamion rażącej niewdzięczności. W pojęciu „rażącej niewdzięczności” nie mieszczą się zachowania, które mogą być oceniane, jako niewłaściwe, z racji naruszenia reguł życia w rodzinie, ale nie wykraczają poza granice zwykłych konfliktów życia codziennego, zwłaszcza, jeśli konflikt taki jest sprowokowany lub podtrzymywany na skutek zachowań samego darczyńcy” – Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie – I Wydział Cywilny, z dnia 17 czerwca 2014 r., I ACa 63/14.
-„Zawiedzione oczekiwania darczyńcy, co do należytego zajmowania się przez obdarowanego przedmiotem darowizny nie mogą uzasadniać odwołania darowizny na podstawie art. 898 § 1 KC.” – Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna, z dnia 2 grudnia 2005 r. II CK 265/05.
Jak wynika z powyższego, istnieją sytuacje konfliktowe pomiędzy darczyńcą a obdarowanym, które nie noszą znamion rażącej niewdzięczności, gdyż należą do sfery zwykłych konfliktów rodzinnych.
Termin do odwołania darowizny. Czy jest możliwe cofnięcie darowizny po 10 latach?
Darczyńca ma rok na odwołanie darowizny, liczony od chwili zdarzenia uzasadniającego odwołanie. Stanowi o tym art. 899 § 3 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym nie można odwołać darowizny po upływie roku od dnia, w którym darczyńca bądź osoba uprawniona do odwołania dowiedziała się o niewdzięczności obdarowanego.
Zatem odwołanie po upływie, 10, 15 czy nawet 30 latach jest możliwe. Termin 1 roku nie jest bowiem liczony od daty dokonania darowizny. Jest to data, w której darczyńca dowiedział się o rażącej niewdzięczności.
Jeśli po nagannym zachowaniu obdarowanego darczyńca mu wybaczył – choćby nieformalnie – traci prawo do odwołania darowizny. Wybaczenie może być wyraźne (np. pisemne, słowne) lub dorozumiane (np. przez kontynuowanie relacji, wspólne działania, brak sprzeciwu wobec zachowania).
Forma odwołania darowizny przez darczyńcę.
Odwołanie wykonanej darowizny wymaga złożenia pisemnego oświadczenia woli i doręczenia go obdarowanemu. Tylko taka forma spełnia wymogi prawa. Zatem odwołanie darowizny ustnie lub wiadomość np. SMS-em nie wystarczą – liczy się oficjalny dokument.
Przepis art. 900 k.c. wskazuje, iż „odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie”. Zgodnie z przeważającym poglądem, oświadczenie to dla swojej skuteczności, nie musi wskazywać przyczyny cofnięcia darowizny. Niemniej jednak, warto zamieścić krótki opis konkretnej sytuacji bądź zachowania obdarowanego świadczących o dopuszczeniu się przez niego rażącej niewdzięczności (art. 898 § 1 KC).)
Ponadto należy pamiętać, iż oświadczenie będzie ważne z prawnego punktu widzenia, jeśli zostanie doręczone obdarowanemu – do rąk własnych bądź wysłane listem poleconym za potwierdzeniem odbioru. Odwołanie darowizny staje się zatem skuteczne z chwilą, gdy obdarowany mógł zapoznać się z jego treścią.
W przypadku darowanej nieruchomości, oprócz wyżej wskazanego oświadczenia, konieczne jest również zawarcie umowy w formie aktu notarialnego, która ponownie przeniesie prawo własności nieruchomości z powrotem na darczyńcę.
Zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.
Jeśli obdarowany nie chce dobrowolnie dokonać zwrotu, darczyńca może dochodzić swoich praw na drodze sądowej. W takiej sytuacji przyda się pomoc dobrego prawnika od prawa cywilnego.
Odwołanie darowizny niewykonanej – kiedy jest możliwe ?
Darowizna niewykonana to taka umowa, w której darczyńca zobowiązuje się do przekazania określonego dobra na rzecz obdarowanego, jednak jeszcze nie doszło do przekazania darowizny.
Zgodnie z art. 896 Kodeksu cywilnego, darczyńca może odwołać darowiznę jeszcze niewykonaną, jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania lub ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych.
Odwołanie darowizny niewykonanej następuje poprzez złożenie obdarowanemu pisemnego oświadczenia woli o odwołaniu darowizny. Jeżeli przedmiotem darowizny jest nieruchomość, dla skuteczności odwołania konieczne jest zachowanie formy aktu notarialnego.
Termin na odwołanie darowizny niewykonanej zależy od podstawy prawnej jej cofnięcia:
1) Rażąca niewdzięczność obdarowanego: Jeśli przyczyną odwołania darowizny jest rażąca niewdzięczność obdarowanego, darczyńca ma rok na złożenie oświadczenia o odwołaniu darowizny. Termin ten liczy się od dnia, w którym darczyńca dowiedział się o niewłaściwym zachowaniu obdarowanego,
2) Zmiana sytuacji majątkowej darczyńcy: Jeśli darczyńca odwołuje darowiznę z powodu pogorszenia swojej sytuacji finansowej (np. w wyniku choroby, utraty pracy), przepisy nie określają konkretnego terminu na dokonanie odwołania. Należy to zatem zrobić niezwłocznie.
Odwołanie darowizny z powodu niedostatku – co warto wiedzieć?
Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego, odwołanie darowizny jest możliwe, jeśli darczyńca popadnie w niedostatek. Oznacza to sytuację, w której nie jest on w stanie zaspokoić swoich podstawowych potrzeb życiowych, takich jak zakup żywności, leków, opłata za mieszkanie czy leczenie.
Należy pamiętać, że nie będzie możliwe cofnięcie, jeżeli obdarowany sam znajduje się w niedostatku lub jej zwrot byłby rażąco niesprawiedliwy. Sąd może ograniczyć zwrot darowizny, jeśli wpłynęłoby to na pogorszenie sytuacji obdarowanego.
Warto wiedzieć: Odwołanie darowizny z powodu niedostatku to rozwiązanie wyjątkowe – ma na celu ochronę darczyńcy w trudnej sytuacji życiowej. W przypadku wątpliwości warto zasięgnąć porady prawnika.
Powództwo o „zwrot darowizny” – ile kosztuje proces?
Często dochodzi do sytuacji, w której obdarowany nie zgadza się z decyzją darczyńcy i nie zamierza dokonać zwrotu otrzymanej darowizny. W takiej sytuacji konieczne jest skierowanie sprawy na drogę postępowania sądowego. Nie jest to jednak „powództwo o odwołanie darowizny” bowiem, zgodnie z art. 900 k.c. odwołanie darowizny następuje przez samo oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie. Darczyńca, który cofną darowiznę, powinien zatem skierować do Sądu pozew o zwrot przedmiotu darowizny.
W przypadku nieruchomości, należy wnieść do Sądu pozew o zobowiązanie obdarowanego do złożenia oświadczenia woli w przedmiocie przeniesienia własności na rzecz darczyńcy. Zgodnie z obowiązującym orzecznictwem, samo złożenie oświadczenia o odwołaniu darowizny nieruchomości z powodu rażącej niewdzięczności nie jest równoznaczne z przejściem nieruchomości z obdarowanego na darczyńcę. Stwarza ono obowiązek zwrócenia nieruchomości zgodnie z przepisami o bezpodstawnym wzbogaceniu. Prawomocne orzeczenie sądu, które stwierdza obowiązek strony do złożenia oznaczonego oświadczenia woli zastępuje to oświadczenie (art. 64 k.c. oraz art. 1047 k.p.c.). (Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 1967 r. (III CZP 19/66, OSNCP 1968 nr 5, poz 79)
Należy zatem pamiętać, że sama skuteczność odwołania darowizny pod kątem przesłanek przewidzianych w art. art. 898 i 899 k.c. może być badana przez Sąd w ramach toczącego się postępowania w sprawie o zwrot przedmiotu darowizny albo – po wykazaniu interesu prawnego – w sprawie o ustalenie (art. 189 KPC), że darowizna została lub nie została skutecznie odwołana (Postanowienie Sądu Najwyższego z 08.05.1997 r., II CKN 146/97,).
Koszt procesu o odwołanie darowizny zależy od kilku czynników, w szczególności od wartości darowizny oraz ewentualnych kosztów pomocy prawnej. Zazwyczaj jest to kwota od kilku do kilkunastu tysięcy złotych. Warto wcześniej skonsultować się z adwokatem, by ocenić szanse i koszty.
Jak odzyskać darowiznę nieruchomości?
W celu odwołania darowizny nieruchomości musisz podjąć następujące kroki:
- Sporządź pisemne oświadczenie o odwołaniu darowizny
Należy jasno wskazać nieruchomość, podać dane stron oraz przyczynę odwołania (np. pogorszenie sytuacji życiowej darczyńcy lub niewłaściwe zachowanie obdarowanego). - Doręcz oświadczenie obdarowanemu
Oświadczenie musi zostać przekazane obdarowanemu – dopiero wtedy wywołuje skutki prawne. - Postępowanie sądowe (jeśli obdarowany nie zwróci nieruchomości)
Jeżeli obdarowany nie zgadza się na zwrot nieruchomości, darczyńcy pozostaje droga sądowa. Sąd oceni, czy odwołanie jest zasadne i może orzec o powrocie własności. - Zmiana wpisu w księdze wieczystej
Po korzystnym wyroku sądu, darczyńca może wystąpić o zmianę właściciela w księdze wieczystej nieruchomości.
Odwołanie darowizny to skomplikowany proces, który wymaga zebrania dowodów oraz prawidłowego uzasadnienia. Warto skonsultować się z Adwokatem przed podjęciem działań.
Więcej informacji na ten temat znajdziesz w zakładce „adwokat od spraw cywilnych Wrocław„.
