Stwierdzenie nieważności umowy – czyli kiedy umowa jest bezwzględnie nieważna zgodnie z art. 58 k.c.
Ważnym aspektem codziennego funkcjonowania jest to, że masz możliwość swobodnego zawierania różnego rodzaju umów. W wielu jednak przypadkach możesz się spotkać z chęcią wykorzystywania przez jedną ze stron umowy swojej silniejszej pozycji. Do różnego rodzaju nadużyć dochodzi przede wszystkim w stosunkach pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem. I nie ma tu reguły czy umowę zawierasz z Bankiem, z firmą pożyczkową czy u doradcy finansowego.
Zasada swobody umów
Zasadę swobody umów wyraża przepis zgodnie z którym:
art. 3531 kodeksu cywilnego – strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
Z pewnością, żeby mówić o swobodzie zawierania umowy, to powinna ona być zawarta w wyniku Twojej swobodnej decyzji i woli. Powinieneś mieć także możliwość kształtowania treści zawartej umowy, a także swobodę jej rozwiązania. O swobodzie zawarcia umowy świadczy także Twoje prawo do swobodnego i dowolnego wyboru kontrahenta.
Ograniczenia zasady swobody umów
Warto pamiętać, że zasada swobody umów ma jednak swoje granice. Konsekwencją ich naruszenia jest nieważność dokonanej czynności prawnej. Chyba że przepis prawa przewiduje inny skutek. Umowa będzie nieważna jeżeli treść lub cel stosunku prawnego sprzeciwia się: ustawie, zasadom współżycia społecznego, lub właściwości stosunku.
Bezwzględna nieważność umowy – art. 58 kodeksu cywilnego
Z pewnością, z godnie z obowiązującymi przepisami nieważna jest czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy. Nieważna jest także czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Trzeba jednak pamiętać, że jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część umowy, to pozostaje ona w mocy w pozostałym zakresie. Chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością umowa nie zostałaby zawarta.
Sprzeczność umowy z zasadami współżycia społecznego
O ile ustalenie czy umowa jest sprzeczna z ustawą nie powinno nastręczać trudności, to nieco trudniejsza bywa ocena, czy umowa jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
Zasady współżycia powinny odwoływać się do powszechnie funkcjonujących wartości. Powinny być oceniane pod kątem właściwych reguł postępowania jednych osób względem drugich. Zasady współżycia społecznego powinny być zgodne z ogólnie obowiązującymi normami moralnymi.
Jak widzisz, mamy do czynienia z pojęciem, które nie ma swojej definicji ustawowej. To orzecznictwo sądowe i doktryna kształtują praktykę w tym zakresie.
Najlepszym rozwiązaniem będzie posłużenie się konkretnymi przykładami. Umowa może zostać uznana za nieważną jeżeli:
- zachodzi nierówność praw i obowiązków stron stosunku prawnego,
- nie ma ekwiwalentności świadczeń, np. zbyt wysokie wynagrodzenie jednej ze stron, przewłaszczenie nieruchomości na zabezpieczanie niskiej pożyczki, zakup nieruchomości po cenie znacznie niższej niż rynkowa,
- nie ma w umowie określonego świadczenia, np. sumy ubezpieczenia za zdarzenie objęte ubezpieczeniem,
- dochodzi do osiągnięcia nieuzasadnionej korzyści względem drugiej strony, np. wysoka prowizja w umowie pożyczki, dodatkowe ubezpieczenie,
- zabrakło informacji o ryzyku kursowym czy inwestycyjnym, np. w umowach zawieranych z Bankiem,
- doszło do wykorzystanie trudnego położenie drugiej strony umowy, np. zawarcie umowy z osobą chorą, niedołężną, niedoświadczoną, dotkniętą brakami intelektualnymi.
Podsumowując wskazać należy, że Sąd powinien z urzędu badać czy dana umowa jest nieważna z uwagi na naruszenie zasad współżycia społecznego. W praktyce bywa jednak różnie, dlatego warto abyś skorzystał z pomocy Adwokata lub Radcy Prawnego, który ma doświadczenie w prowadzeniu spraw o unieważnienie zawartej umowy.
