Niemal każda zmarła osoba zostawia po sobie jakiś majątek. Członkowie rodziny i najbliżsi mogą otrzymać spadek przez dziedziczenie ustawowe lub testament. Jednak testament zmarłego może pominąć dzieci czy małżonka. W takiej sytuacji rodzina ma prawo do zachowku.
Co znajdziesz w artykule?
- Co to jest zachowek?
- Zachowek KC
- Komu należy się zachowek?
- Kto ma prawo do zachowku?
- Kto musi zapłacić zachowek?
- Jak obliczyć zachowek?
- Kiedy należy się zachowek?
- Pozew o zachowek?
Sprawy sądowe dotyczące zachowku są jednymi z najczęściej spotykanych na wokandzie. Osoba zmarła pozostawiająca po sobie majątek często na podstawie testamentu wyklucza część rodziny i bliskich z dziedziczenia. Testament ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym, dlatego wykluczenie jest skuteczne i staje się przyczyną sporów rodzinnych dotyczących spadku. Często pokrzywdzonymi przez zapisy testamentu są dzieci i współmałżonek osoby zmarłej. Spory trwają niekiedy latami, ponieważ przekazywany majątek jest schedą wielopokoleniową, której nie wytworzył sam zmarły. Wobec opisanego wykluczenia rodzina nie jest bezsilna. Ma prawo do zachowku, czyli częściowego udziału w spadku po spadkodawcy. Dzieje się tak mimo zapisów wykluczających przez testament.
Co to jest zachowek?
Członkowie rodziny lub najbliżsi mogą ubiegać się o część majątku przez zachowek. Warunkiem prawa do zachowku jest brak wydziedziczenia w testamencie. Zachowek jest to ułamkowa część spadku, jaka przysługiwałby uprawnionym do dziedziczenia. Wysokość zachowku w spadku zależy m.in. od:
- wieku osoby uprawnionej,
- zdolności do pracy,
- ilości spadku przypadającego ustawowo.
Osoba małoletnia uprawniona do dziedziczenia ustawowego oraz osoba trwale niezdolna do pracy otrzymuje 2/3 wartości majątku. Mowa jest o dziedziczeniu, do którego była uprawniona według ustawy. W każdym innym wypadku jest to 1/2 wspomnianego udziału. Najprościej ujmując, zachowek jest częścią należnego ustawowo majątku. Otrzymuje się go się po śmierci np.: ojca czy matki, mimo wykluczenia przez testament (nie dotyczy wydziedziczenia).
Zachowek KC
Przepisy regulujące prawo do zachowku, jego wysokości oraz obowiązku jego zapłacenia są regulowane przez kodeks cywilny. Stosowne zapisy określone są od art. 991. § 1 do art. 1011. Kodeks jasno wskazuje:
- osoby uprawnione do zachowku,
- kto ma płacić zachowek,
- kiedy on przysługuje i w jakich okolicznościach.
Przepisy kodeksu mówią też, jak obliczyć zachowek, czyli jakie zmienne są uwzględniane przy jego dokładnych wyliczeniach. Niestety, ale według kodeksu spadkodawca ma możliwość również pozbawienia zachowku uprawnionych do udziału w spadku. Jedną z takich możliwości jest wydziedziczenie przez testament. W dalszej części odpowiemy, komu według kodeksu należy się zachowek. Poinformujemy, jak go wyliczyć i kiedy można zostać go pozbawionym.
Komu należy się zachowek?
Zachowek zależny jest od bliskiej więzi rodzinnej między spadkobiercami (uprawnionymi) a spadkodawcą. Zgodnie z art. 991 prawo do zachowku przysługuje zstępnym – dzieci, wnuki, prawnuki, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy. Przepisy również wspominają, że prawo do zachowku mają przysposobieni i ich zstępni.
Rodzice jednak mają prawo do zachowku wtedy, gdy spadkodawca nie pozostawił po sobie zstępnych, czyli dzieci lub wnuków. Wykluczenie ustawowe małżonka z zachowku następuje, jeśli małżonkowie pozostawali w separacji orzeczonej wyrokiem sądu. Zachowek nie przysługuje również byłemu małżonkowi w sytuacji, gdy nastąpił rozwód przez orzeczenie sądowe.
Kto ma prawo do zachowku? Omawiamy na przykładzie
Przyjmujemy, że spadkodawca sporządził testament, w którym przekazuje swój cały majątek przyjaciółce z pracy. Osoba zmarła pozostawiła jednak dwójkę dzieci. Ustawowo odziedziczyłyby równe części majątku, gdyby nie zapisy testamentu. W takiej sytuacji dzieci spadkodawcy mogą wystąpić z roszczeniem zachowku. Wniosek jest kierowany do przyjaciółki, która na podstawie testamentu odziedziczyła cały majątek. Dzieje się tak w sytuacji, kiedy osoby uprawnione nie otrzymały zachowku przez darowiznę czy udziału w spadku. Mogą również żądać sumy pieniężnej w celu pokrycia zachowku lub jego uzupełnienia zgodnie z opisanym wyżej procentowym udziałem. Więcej na temat zachowku po rodzicach możesz przeczytać w artykule „Zachowek po rodzicach — komu i na jakich zasadach przysługuje?”
Kto musi zapłacić zachowek?
Osobą lub osobami zobligowanymi do zapłaty zachowku są spadkobierca/spadkobiercy orzeczeni w testamencie. Zachowek jest wydzielany z majątku, jaki im przypisano. Spadkobiercy muszą przekazać zachowek jako darowiznę lub umożliwić udział w spadku w odpowiednim udziale ułamkowym. Jednak nie zawsze osoby wskazane w testamencie wypłacają zachowek. W drugiej kolejności zachowek wypłaca osoba, wobec której zastosowano zapis windykacyjny w testamencie. Trzecią z kolei osobą wypłacającą zachowek, jest podmiot, który otrzymał darowiznę doliczoną do spadku. Jest to możliwe, gdy wcześniej wskazani nie mogli wypłacić zachowku.
Jak obliczyć zachowek?
Wiemy kto i kiedy może otrzymać zachowek, kto musi go zapłacić, ale jak go obliczyć? Zachowek jest naliczany ułamkowo od majątku ustawowo dziedzicznego. Według zasad ustawowego dziedziczenia małżonek oraz dzieci osoby zmarłej dziedziczą po równo. Jednak należy pamiętać, że małżonek nie może dostać nigdy mniej niż 1/4 dziedziczonego majątku. Dla przykładu, kiedy zmarły zostawia po sobie żonę i pięcioro dzieci, to żona otrzymuje 1/4 majątku, a dzieci każde odpowiednio 3/20 spadku.
Gdy testament zmarłego wyklucza ustawowe dziedziczenie, to następuje uruchomienie prawa do zachowku. Dopiero od ustawowo należnego spadku wyznaczany jest zachowek w wysokości 1/2 lub 2/3.
Przykład:
Żona oraz dzieci mają prawo ustawowo odziedziczyć 120 tys. zł po zmarłym. Niestety, ale ten zostawia wszystko za pomocą testamentu przyjaciółce. W tym wypadku wykluczone jest dzielenie majątku po równo – każdy po 40 tys. zł. Taka sytuacja powoduje, że rodzina zmarłego występuje z roszczeniem zachowku wobec przyjaciółki zmarłego. Żądanie wynosi odpowiednio 1/2, czyli połowę ustawowego spadku – 20 tys. zł. W przypadku małoletniego czy trwale niezdolnego do pracy to 2/3, czyli 26 600 zł.
Więcej na temat znaleźć można w naszym artykule „Jak obliczyć zachowek?”
Kiedy należy się zachowek?
Zachowek należy się każdej osobie, która według kodeksu cywilnego ma prawo ustawowego dziedziczenia. Mają je mimo wykluczenia przez testament dzieci, małżonek, a nawet rodzice. Swoje roszczenia zachowku mogą wystosować do 5 lat od ogłoszenia testamentu. Niestety, po przekroczeniu tego terminu roszczenie ulega przedawnieniu. Więcej na ten temat w artykule „Zachowek przedawnianie”
Po wyliczeniu zachowku następuje wezwanie do zapłaty bez konkretnego terminu. Spadkobierca ma obowiązek niezwłocznego uregulowania należności. Niestety, bywa tak, że osoba zobowiązana do zapłacenia zachowku uchyla się od obowiązku. W takiej sytuacji należy skierować sprawę do sądu okręgowego lub rejonowego. Właściwość sądu zależy od kwoty zachowku – w przypadku przedmiotu sporu powyżej 75 tys. jest to sąd okręgowy.
Pozew o zachowek
Sprawy o zachowek są bardzo skomplikowane, dlatego warto skorzystać z profesjonalnej pomocy Adwokata lub Radca prawnego, który:
- doradzi wobec kogo wystosować pozew o zachowek;
- pozwoli ustalić, komu jest należny zachowek, a kto zostaje pozbawiony praw do niego na podstawie np.: wydziedziczenia.
Profesjonalna kancelaria adwokacka pozwoli również wyliczyć na podstawie skomplikowanych przepisów prawa dokładną wartość zachowku. Nie pominie przy tym żadnych darowizn czy odpisów.
