Niemal każda zmarła osoba zostawia po sobie jakiś majątek. Członkowie rodziny (zstępni i wstępni) mogą otrzymać spadek na mocy dziedziczenia ustawowego lub testamentu. Jednak testator może pominąć spadkobierców ustawowych i przepisać cały swój majątek dowolnej osobie. W takiej sytuacji najbliższej rodzinie spadkodawcy, przysługuje roszczenie o zachowek. Osoby mające prawo do zachowku to zasadniczo: dzieci, małżonek oraz rodzice (w przypadku braku dzieci).
- Zachowek to ułamek spadku przysługujący bliskim zmarłego, którzy zostali pominięci w testamencie, którzy dziedziczyliby zgodnie z ustawą.
- Osoby z prawem do zachowku to: dzieci, małżonek i rodzice zmarłego, pod warunkiem że nie zostali wydziedziczeni.
- Wysokość roszczenia wynosi 1/2 lub 2/3 wartości udziału spadkowego, w zależności od wieku i zdolności do pracy osoby uprawnionej do zachowku.
- Termin Zgłoszenia Roszczenia: Można zgłaszać do 5 lat od ogłoszenia testamentu.
- Uwzględniając powództwo, Sąd może odroczyć lub rozłożyć na raty obowiązek zapłaty zachowku.
Testament ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym. Trzeba jednak pamiętać, że wobec opisanego wykluczenia osoby najbliższe nie są bezsilne. Mają na mocy ustawy prawo do roszczenia pieniężnego, tj. częściowego udziału w spadku.
Co znajdziesz w artykule?
Czym jest zachowek? Jak dochodzić roszczenie?
Prawo do zachowku to forma ochrony interesów najbliższych członków rodziny, którzy mogliby zostać nieświadomie lub celowo pozbawieni części majątku zmarłego. Członkowie rodziny lub najbliżsi mogą ubiegać się o część majątku. Warunkiem prawa do jego uzyskania jest brak wydziedziczenia w testamencie.
Zachowek jest to ułamkowa część spadku, jaka przysługiwałby uprawnionym do dziedziczenia zgodnie z zasadami ustawowymi. Jego wysokość w spadku zależy m.in. od:
- wieku osoby uprawnionej,
- zdolności do pracy,
- ilości spadku przypadającego ustawowo.
Osoba małoletnia uprawniona do dziedziczenia ustawowego oraz osoba trwale niezdolna do pracy otrzymuje 2/3 wartości majątku. W każdym innym wypadku jest to 1/2 wspomnianego udziału. Najprościej ujmując, zachowek jest częścią należnego ustawowo majątku. Otrzymuje się go się po śmierci np.: ojca czy matki, mimo wykluczenia przez testament (nie dotyczy wydziedziczenia).
Ustawowe prawo do zachowku — przepisy KC
Przepisy regulujące prawo do zachowku, jego wysokości oraz obowiązek zapłacenia są regulowane przez kodeks cywilny. Stosowne zapisy określone są od art. 991. § 1 do art. 1011. Kodeks jasno wskazuje:
- osoby uprawnione
- kto ma płacić
- kiedy on przysługuje i w jakich okolicznościach.
Należy pamiętać, że według kodeksu spadkodawca ma możliwość pozbawienia zachowku uprawnionych do udziału w spadku. Jedną z takich możliwości jest wydziedziczenie. Testator wyklucza wówczas daną osobę z dziedziczenia. Podstawy i uzasadnienie wydziedziczenia muszą być wyraźnie określone w testamencie. Może to mieć miejsce, jeśli osoba ta zachowywała się w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Dopuściła się względem spadkodawcy nagannego postępowania. Nie wywiązywała się z obowiązków rodzinnych, była niewdzięczna lub rażąco zaniedbywała spadkodawcę.
Jak obliczyć zachowek?
Obliczanie zachowku polega na ustaleniu wartości spadku, a następnie wyliczeniu, jaka część tego spadku należy się osobom uprawnionym. Przy obliczaniu zachowku uwzględnia się darowizny dokonane przez spadkodawcę na rzecz osób uprawnionych. Odejmuje się także długi i zobowiązania spadkowe.
Zachowek jest naliczany ułamkowo. Według zasad ustawowego dziedziczenia małżonek oraz dzieci osoby zmarłej dziedziczą po równo. Jednak należy pamiętać, że małżonek nie może dostać nigdy mniej niż 1/4 dziedziczonego majątku. Dla przykładu, kiedy zmarły zostawia po sobie żonę i pięcioro dzieci, to żona otrzymuje 1/4 majątku, a dzieci każde odpowiednio 3/20 spadku.
Przykład:
Żona oraz dzieci mają prawo ustawowo odziedziczyć 120 tys. zł po zmarłym. Niestety, ale ten spisał testament i zostawił cały swój majątek przyjaciółce. W tym wypadku wykluczone jest dzielenie majątku po równo – każdy po 40 tys. zł. Taka sytuacja powoduje, że rodzina zmarłego występuje z roszczeniem wobec przyjaciółki zmarłego. Żądanie wynosi odpowiednio 1/2, czyli połowę ustawowego spadku – 20 tys. zł. W przypadku małoletniego czy trwale niezdolnego do pracy to 2/3, czyli 26 600 zł.
Więcej na temat znaleźć można w naszym artykule „Jak obliczyć zachowek?”
Ile wynosi zachowek po rodzicach ?
Zachowek jest obliczany na podstawie wartości spadku. Ustalenie wartości masy spadkowej dokonuje się poprzez uwzględnienie aktywów i długów spadkowych pozostawionych przez zmarłego.
W przypadku dzieci zmarłego kwota zachowku wynosi 50% wartości spadku, którą mogłyby otrzymać, gdyby dziedziczyły na podstawie przepisów ustawowych.
Jeśli jednak chodzi o dzieci niepełnoletnie lub trwale niezdolne do pracy, sytuacja wygląda inaczej. W ich przypadku wysokość zachowku wynosi 2/3 wartości spadku.
Komu przysługuje zachowek?
Roszczenie należy się każdej osobie, która według kodeksu cywilnego ma prawo ustawowego dziedziczenia. Prawo do zachowku przysługuje zasadniczo:
- Zstępnym spadkodawcy (czyli dzieciom, wnukom, prawnukom),
- Małżonkowi spadkodawcy,
- Rodzicom spadkodawcy (jeśli nie ma zstępnych).
Trzeba jednak pamiętać, że prawnuki dziedziczą wyłącznie w sytuacji, gdy ich przodkowie, którzy normalnie byliby uprawnieni do spadku (tak jak rodzice czy dziadkowie), nie mają takiej możliwości. Dzieje się tak, gdy ci przodkowie zmarli przed spadkodawcą lub zostali przez niego wydziedziczeni.
Swoje roszczenia mogą wystosować do 5 lat od ogłoszenia testamentu. Niestety, po przekroczeniu tego terminu roszczenie ulega przedawnieniu. Więcej na ten temat w artykule „Zachowek przedawnianie”
Jaki jest termin zapłaty zachowku ?
Roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od otwarcia i ogłoszenia testamentu.
Osoba zobowiązana do zapłaty może bronić się przed jego zapłatą. Ma ona prawo argumentować, że zachowek powinien zostać obniżony lub też że jego zapłata powinna zostać oddalona w czasie. Zobowiązany może też domagać się rozłożenia zapłaty na raty. Ma to na celu uchronienie zobowiązanego do zapłaty roszczenia przed trudnościami finansowymi, a nawet bankructwem.
Zobowiązany do zapłaty zachowku może domagać się odroczenia zapłaty lub rozłożenia na raty. Prawo przewiduje, że raty mogą zostać ustalone na maksymalny okres pięciu lat. Tak stanowi art. 9971 § 1 Kodeksu cywilnego. Ponadto zobowiązany do zapłaty roszczenia musi przedstawić silne argumenty i dowody, z których wynikać będzie, że jednorazowa zapłata jest niemożliwa. Warto pamiętać, że w wypadkach szczególnie uzasadnionych zobowiązany do zapłaty może domagać się dodatkowego przedłużenia rat na okres nie dłuższy niż dziesięć lat.
Z kolei uprawniony do zachowku może odpierać te argumenty, powołując się m.in. na własną sytuację osobistą i majątkową. Bez wątpienia uprawniony może odwoływać się także do argumentów słuszności, czy sprawiedliwości.
Przykład:
Uprawniony jest już emerytem i do tego poważnie choruje. Odroczenie zapłaty zachowku mogłoby doprowadzić do sytuacji, w której uprawniony nie doczekałby wypłaty pełnej wysokości i nie otrzymałby świadczenia mu przysługującego.
Obniżenie wysokości zachowku
Prawo przewiduje również, możliwość żądania obniżenia wysokości zachowku (art. 9971 § 1 k.c. ). Zapłata na rzecz uprawnionego następuje wówczas w niższej wysokości. Ustawodawca nie precyzuje jednak, w jaki sposób należy obliczyć obniżenie zachowku. W praktyce w każdej sprawie sądowej będzie konieczne ustalenie: po pierwsze, czy obniżenie roszczenia w ogóle powinno nastąpić, a jeżeli tak, to ile powinno wynieść. Oczywiście żądanie obniżenia roszczenia musi mieć solidne podstawy. Przede wszystkim chodzi o porównanie sytuacji osobistej i majątkowej uprawnionego i zobowiązanego do zachowku. Dodatkowym kryterium do obniżenia wysokości zachowku jest istnienie wyjątkowego przypadku i okoliczności. O istnieniu takiego przypadku będzie każdorazowo decydował sąd. Będzie on musiał sprawdzić i ocenić każą sprawę indywidualnie.
Jak widzisz, obniżenie zachowku to kwestia, która nie zawsze jest prosta i oczywista. Jeśli masz wątpliwości, skorzystaj z pomocy doświadczonego prawnika specjalizującego się w prawie spadkowym.
Jak ubiegać się o zachowek? Pozew o zachowek
Pozew o zachowek, w zależności od wartości przedmiotu sporu, należy złożyć do Sądu Rejonowego lub Okręgowego — Wydział Cywilny. Sądem miejscowo właściwym o zapłatę zachowku jest wyłącznie sąd zwykłego pobytu spadkodawcy. Czyli jego ostatniego miejsce zamieszkania. Jeżeli miejsca zwykłego pobytu w Polsce nie da się ustalić, będzie to Sąd, w którym znajduje się majątek spadkowy. Stanowi o tym art. 39 kodeksu postępowania cywilnego.
Sprawy o zachowek bywają skomplikowane. Warto skorzystać z profesjonalnej pomocy Adwokat lub Radca Prawny. Biegły w prawie spadkowym prawnik:
- Wyliczy wysokość należnego zachowku
- Doradzi wobec kogo wystosować pozew o zachowek;
- Właściwi przygotuje dokumenty i dowody do sprawy
- Będzie reprezentować Cię w Sądzie Cywilnym
- Może mediować i negocjować ugodę
Prawnik do spraw spadkowych obroni Twoje prawa przed próbami obniżenia wysokości zachowku czy niewłaściwego podziału majątku. Profesjonalna Kancelaria Adwokacka wyliczy dokładną wartość roszczenia. Uwzględni przy tym wszelkie darowizny, czy zapisy windykacyjne.
