W świetle przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego władza rodzicielska stanowi zbiór uprawnień rodziców i obowiązków względem dzieci. W pewnych sytuacjach, kiedy dobro dziecka jest zagrożone, Sąd z urzędu lub na wniosek może dokonać ingerencji w prawa i obowiązki ojca lub matki. To mechanizm bezpieczeństwa, który ma zapewnić dziecku ochronę nawet wtedy, gdy żaden z rodziców nie podejmuje inicjatywy. Szczegóły tej kwestii reguluje art. 109 kro.
Z tego artykułu dowiesz się, czym jest ograniczenie władzy. W jakich okolicznościach może dojść do podjęcia przez Sąd takiej decyzji? Jak przebiega procedura pozbawienia praw rodzicielskich? Czy możliwe jest przywrócenie władzy rodzicielskiej?
Czym jest władza rodzicielska? Jakie są obowiązki i uprawnienia rodziców wynikające z władzy rodzicielskiej?
Zgodnie z art. 95 Kodeksu Rodzinnego, do podstawowych obowiązków rodzicielskich należy dbanie o dobro dziecka poprzez zapewnienie mu odpowiedniego wychowania, bezpieczeństwa oraz opieki nad nim i jego majątkiem aż do uzyskania przez niego pełnoletności.
Władzę rodzicielską może posiadać jedynie osoba, która ma ukończone 18 lat lub osoba, która mimo niepełnoletności zawarła legalny (za zgodą sądu) związek małżeński i tym samym ma pełną zdolność do czynności prawnych.
Należy zaznaczyć, iż prawo gwarantuje rodzicom możliwość wychowania oraz edukacji dziecka zgodnie z ich przekonaniami religijnymi, oraz moralnymi przy jednoczesnym poszanowaniu godności, wolności, sumienia innych praw dziecka oraz jego dojrzałości. Rodzice mają również prawo oczekiwać od dziecka posłuszeństwa. Jednakże nie mają prawa stosowania wobec dziecka kar cielesnych. Wykonywanie władzy rodzicielskiej powinno odbywać się z poszanowaniem jego godności i praw.
Artykuł 97 KRO wskazuje, iż rodzice powinni wspólnie podejmować decyzje dotyczące istotnych sprawach dziecka. W przypadku, gdy nie są oni w stanie dojść między sobą do porozumienia, rozwiązanie sporu może zostać powierzone sądowi.
Przyczyny ograniczenia praw rodzicielskich — przesłanki prawne i znaczenie dobra dziecka — art. 109 krio
Postawę prawną ograniczenie władzy rodzicielskiej stanowi art. 109 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Jeżeli dobro dziecka jest zagrożone, sąd opiekuńczy wyda odpowiednie zarządzenia. Dobro dziecka jest bowiem wartością nadrzędną i podlega szczególnej ochronie.
Dobro dziecka może być zagrożone przede wszystkim z powodu niewłaściwego wykonywania władzy rodzicielskiej i wychowania dziecka. Przyczyny ograniczenia władzy rodzicielskiej to m.in:
- zaniedbywanie potrzeb dziecka, i obowiązków wychowawczych,
- zaniedbywanie rozwoju dziecka
- nieodpowiednie dbanie o zdrowie dziecka,
- zaniechanie realizacji obowiązku szkolnego,
- pozostawienie dziecka bez właściwej opieki,
- doprowadzenie do sytuacji powstania zagrożenia zdrowia lub życia dziecka,
- brak zainteresowania dzieckiem i porzucenie,
- wyjazd za granicę i pozostawienie dziecka bez opieki,
- nadużywanie władzy rodzicielskiej poprzez przemoc fizyczną i psychiczną,
- nadużywaniu alkoholu i narkotyków,
- przebywanie przez rodzica w zakładzie karnym
- chorobie psychicznej rodzica,
- innej chorobie uniemożliwiającej sprawowania pieczy nad dzieckiem i jego majątkiem,
- występującym silnym konflikcie między rodzicami uniemożliwiający wspólne podejmowanie decyzji,
Z przekazów medialnych wiemy, że do najbardziej skrajnych zaniedbań i zagrożeń dobra dziecka dochodzi zazwyczaj w rodzinach patologicznych, gdzie nadużywany jest alkohol lub narkotyki. Pojawia się agresja fizyczna i psychiczna. Coraz częściej możemy usłyszeć o rodzicach opiekujących się dzieckiem pod wpływem alkoholu i/lub narkotyków, prowadzeniu pojazdów w stanie nietrzeźwości wraz z dzieckiem na tylnym siedzeniu czy spacerowaniu z dzieckiem przy jednoczesnym spożywaniu alkoholu. .
Należy jednak podkreślić, że dzieci pochodzące z pozornie „dobrych domów” również mogą doświadczać przemocy emocjonalnej i psychicznej. Również „dobrzy” rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej. Zewnętrzne oznaki dobrobytu nie gwarantują zdrowych relacji rodzinnych ani zaspokojenia potrzeb emocjonalnych dziecka. Nie można oceniać sytuacji dziecka wyłącznie na podstawie statusu materialnego rodziny, ale zwracać uwagę na sygnały świadczące o możliwym krzywdzeniu emocjonalnym czy psychicznym.
Trzeba również pamiętać, że dobro dziecka może zostać zagrożone z przyczyn przez rodziców niezawinionych. W sytuacjach gdzie trudności w wykonywaniu władzy rodzicielskiej nie są następstwem zaniedbań rodziców, a mogą wynikać z ich trudnej sytuacji życiowej, upośledzenia umysłowego, choroby psychicznej.
Należy wiedzieć, że ograniczenie władzy rodzicielskiej nie jest karą. Ingerencja Sądu w ten obszar praw nie ma represyjnego charakteru. Celem ograniczenia władzy rodzicielskiej na podstawie art. 109 KRO jest bowiem zarówno ochrona dziecka, jak i niesienie pomocy rodzicom, w taki sposób, aby umożliwić im właściwe wykonywanie władzy rodzicielskiej w przyszłości.
Procedura ograniczenia władzy rodzicielskiej
Procedura ograniczenia władzy ma na celu ochronę dobra dziecka, rozumianą bardzo szeroko. Może zostać wszczęta przez Sąd na wniosek rodzica lub z urzędu.
Ograniczenie władzy rodzicielskiej z urzędu oznacza, że postępowanie w tej sprawie wszczyna sąd samodzielnie, bez wniosku rodzica czy innego uczestnika postępowania. Sąd musi jednak powziąć informację, że dobro dziecka jest zagrożone. Dzieje się dzięki wnioskowi o wgląd w sytuacje małoletniego dziecka, który może zostać złożony między innymi przez placówki oświatowe (szkołę, przedszkole), policję, sąd karny, opiekę społeczną, lekarza, szpital, ośrodek pomocy społecznej, organizacje i placówki sprawujące opiekę nad dzieckiem.
W sprawach o ograniczenie władzy rodzicielskiej powinno zostać przeprowadzone szczegółowe postępowanie dowodowe. Sąd zawsze wzywa rodziców, aby złożyli wyjaśnienia. Sąd może przesłuchać dziecko (jeśli jest odpowiednio dojrzałe). Zasięga opinii OZSS (Opiniodawczy Zespół Sądowych Specjalistów). Sąd ustala, w jakiej szkole się uczy dziecko, do jakiego chodzi przedszkola i prosi o informację o uczniu. Może ustanowić kuratora lub opiekę nadzorczą. Sąd może także na czas postępowania wydać postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia i umieścić dziecko w rodzinie zastępczej.
Na koniec Sąd podejmuje decyzję o ograniczeniu władzy rodzicielskiej – np. do określonych decyzji, pod nadzorem kuratora. W poważniejszych przypadkach Sąd całkowicie zawiesza lub pozbawia władzy. Jeżeli Sąd ogranicza władzę tylko jednemu rodzicowi, to drugi rodzic przejmuje określone prawa do decydowania o sprawach dziecka.
Złożenie wniosku o ograniczenie władzy rodzicielskiej
Wniosek o ograniczenie władzy rodzicielskiej należy skierować do Sądu Rejonowego, Wydział Rodzinny, właściwy dla miejsca zamieszkania dziecka. Trzeba pamiętać, że miejsce zamieszkania dziecka nie jest tożsame z jego miejscem zameldowania. Co powinien zawierać wniosek?
- datę i miejscowość,
- oznaczenie i adres Sądu, do którego jest kierowany,
- imię i nazwisko wnioskodawcy,
- imię i nazwisko uczestników postępowania – zazwyczaj jest to rodzic oraz małoletnie dzieci,
- żądanie ograniczenia władzy rodzicielskiej,
- uzasadnienie wniosku,
- załączenie aktu urodzenia dzieci,
- załączenie aktu małżeństwa – jeżeli rodzice pozostają w związku małżeńskim,
- powołanie świadków lub inne dowody na poparcie twierdzeń zawartych w uzasadnieniu wniosku.
Złożenie wniosku o ograniczenie władzy rodzicielskiej podlega opłacie sądowej 100 zł.
Wniosek o ograniczenie władzy rodzicielskiej rozstrzygany jest przez Sąd w postępowaniu nieprocesowym. Postanowienie wydawane jest wyłącznie po przeprowadzeniu rozprawy sądowej i pełnego postępowania dowodowego. Należy pamiętać, iż od wyroku sądu w sprawie ograniczenia władzy rodzicielskiej przysługuje apelacja. W tym celu należy złożyć wniosek o uzasadnienie i opłacić go kolejną opłatą 100 zł. Apelację od ograniczenia władzy należy wnieść do Sadu Okręgowego za pośrednictwem Sądu Rejonowego w terminie do 2 tygodni od daty otrzymania postanowienia z uzasadnieniem.
Sposoby ograniczenia władzy rodzicielskiej przez Sąd
Sąd dysponuje wieloma środkami ograniczenia władzy rodzicielskiej. Może w szczególności:
- zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania, w szczególności do pracy z asystentem rodziny czy realizowania innych form pracy z rodziną,
- poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego;
- skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi;
- zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo w instytucjonalnej pieczy zastępczej,
- zarządzić umieszczenie małoletniego w zakładzie opiekuńczo-leczniczym, w zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym lub w zakładzie rehabilitacji leczniczej.
Sąd opiekuńczy może także powierzyć zarząd majątkiem małoletniego ustanowionemu w tym celu kuratorowi.
Sprawy dotyczące ograniczenia władzy rodzicielskiej bywają niezwykle bolesne zarówno dla rodziców, jak i dzieci. Warto skorzystać z pomocy dobrego Adwokata już na wczesnym etapie postępowania. Dzięki temu zwiększysz szanse na korzystne rozwiązanie sprawy i unikniesz wielu trudnych momentów.
Pozbawienie i ograniczenie władzy a kontakty z dzieckiem
Może to być dla Ciebie zaskoczenie, ale ograniczenie lub pozbawienie władzy rodzicielskiej mogą nie wpływać na kontakty z dzieckiem. Nie oznacza automatycznego zakazu kontaktów z dzieckiem. Choć sąd może odebrać władzę rodzicielską, np. z powodu niewłaściwego zachowania rodzica zagrażającego bezpieczeństwu lub zdrowiu, to kontakty z dzieckiem są odrębnie oceniane. Nawet rodzic pozbawiony pełni praw może mieć prawo do kontaktu, jeśli nie wpływa to negatywnie na dziecko. Kluczowe znaczenie ma zawsze dobro dziecka – to ono decyduje o zakresie i formie kontaktów, a nie sam fakt pozbawienia lub ograniczenia władzy. Pozbawienie rodzica kontaktu z dzieckiem następuje wtedy, gdy kontakty z nim zagrażają dobru dziecka, np. powodują u dziecka silny stres, lęk, są związane z przemocą, uzależnieniami lub rażąco niewłaściwym zachowaniem rodzica. Sąd może całkowicie zakazać kontaktów, jeśli uzna, że nawet ograniczony kontakt byłby szkodliwy dla dziecka. Decyzja ta zawsze opiera się na analizie konkretnej sytuacji i opinii specjalistów, np. biegłych psychologów.
Na czym polega ograniczenie władzy rodzicielskiej w przypadku rozwodu lub rozstania rodziców — na podstawie art. 107 krio
Musisz wiedzieć, że ograniczenie władzy na postawie art. 107 krio i art. 109 krio to zupełnie różne sytuacje – zarówno pod względem przyczyn, jak i celu. W pierwszym przypadku — art. 107 krio — chodzi o uregulowanie opieki nad dzieckiem po rozstaniu rodziców — kto i w jakim zakresie będzie decydował o sprawach dziecka. To rozwiązanie techniczne, stosowane nawet wtedy, gdy oboje rodzice są troskliwi i odpowiedzialni. Sąd powierza wtedy wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców. W przeważającej części sytuacji jest to matka. Ojcu dziecka pozostawia się prawo do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do małoletniego, np. wyboru lub zmiany szkoły, wyboru sposobu leczenia (szczególnie poważniejsze zabiegi i terapie), wyboru miejsca zamieszkania (np. wyjazd za granicę), zgodny na wyrobienie paszportu.
Pamiętaj, że w polskim prawie punktem wyjścia jest pełna władza rodzicielska dla obojga rodziców, niezależnie od tego, czy pozostają w związku, czy się rozstali. Ograniczenie tego prawa to wyjątek, nie reguła. Jeśli ma nastąpić ograniczenie władzy rodzicielskiej do współdecydowania o istotnych spraw dziecka, to wymaga szczególnego uzasadnienia.
W drugim przypadku (art. 109 krio) mamy do czynienia z interwencją sądu w sytuacji, gdy dobro dziecka jest zagrożone. Tu ograniczenie władzy jest reakcją na niewłaściwe zachowanie rodzica – np. przemoc, uzależnienie, poważne zaniedbania.
Dlatego bardzo ważne jest, by rozumieć, z jakiego powodu dochodzi do ograniczenia władzy i jakie są tego konsekwencje. Choć oba przepisy mogą brzmieć podobnie, niosą zupełnie inne skutki prawne i emocjonalne – dla dziecka, dla rodziców i dla całej rodziny.
Rola adwokata rodzinnego w sprawach dotyczących dzieci – ochrona godności i praw rodzica w kluczowych decyzjach
Sprawy o ograniczenie władzy rodzicielskiej należą do najbardziej delikatnych postępowań w prawie rodzinnym. Bywają trudne, ponieważ łączą prawo, emocje, psychologię i los dziecka. Statystyki sądowe pokazują, że osoby reprezentowane przez Kancelarię adwokacką od prawa rodzinnego mają większe szanse na utrzymanie pełni władzy rodzicielskiej czy korzystny harmonogram kontaktów z dzieckiem.
