Ubezwłasnowolnienie to poważna decyzja, mająca na celu ochronę osoby, która z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zaburzenia nie jest w stanie samodzielnie kierować swoim postępowaniem. Wniosek o ubezwłasnowolnienie może zgłosić wyłącznie krewny w linii prostej (rodzeństwo, dzieci, wnuki), małżonek osoby chorej lub przedstawiciel ustawowy. W artykule omówimy krok po kroku procedurę złożenia wniosku, wymagane dokumenty, przebieg rozprawy i rolę sądu w tym procesie.
Co znajdziesz w artykule?
Kiedy ubezwłasnowolnienie jest konieczne?
Ubezwłasnowolnienie jest czynnością polegającą na sądowym ograniczeniu bądź pozbawieniu danej osoby zdolności do czynności prawnych. W praktyce oznacza to tyle, że osoba ubezwłasnowolniona traci możliwość podejmowania samodzielnie decyzji prawnych.
Złożenie wniosku do Sądu jest konieczne, gdy osoba fizyczna nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innego zaburzenia psychicznego (np. uzależnienia), i zagraża to jej interesom lub interesom innych osób.
Ubezwłasnowolnienie trwa tak długo, jak długo stan zdrowia osoby ubezwłasnowolnionej nie ulegnie poprawie. Sąd uchyli ubezwłasnowolnienie, gdy ustanie przyczyna, dla której je orzeczono. Czyli gdy osoba odzyska zdolność do samodzielnego kierowania swoim postępowaniem, nastąpi poprawa jej stanu zdrowia psychicznego, zakończenie terapii uzależnień z trwałym efektem, ustaną inne zaburzenia.
Złożenie wniosku powinno być motywowane wyłącznie ze względu na dobro osoby, której dotyczy postępowanie. Nadużywanie tej instytucji w złej wierze może prowadzić do poważnych konsekwencji prawnych. Zgodnie z art. 545 § 4 kodeksu postępowania cywilnego, kto zgłosił wniosek o ubezwłasnowolnienie w złej wierze lub lekkomyślnie, podlega karze grzywny.
Ubezwłasnowolnienie całkowite
Istnieją dwa rodzaje ubezwłasnowolnienia: całkowite lub częściowe. Zgodnie z art. 13 § 1 kodeksu cywilnego ubezwłasnowolnienie całkowite może dotyczyć osoby, która ukończyła 13 lat i nie jest w stanie samodzielnie podejmować istotnych decyzji z powodu choroby bądź zaburzeń psychicznych, umysłowego niedorozwoju czy zaburzeń spowodowanych alkoholizmem lub narkomanią. Należy przy tym pamiętać, iż istotne jest samo wystąpienie wspomnianych zaburzeń, bez względu na to, co było tego przyczyną.
Osoba objęta całkowitym ubezwłasnowolnieniem ma wyznaczoną opiekę, o ile nie pozostaje ona jeszcze pod władzą rodzicielską. Przedstawiciela ustawowego — opiekuna ustanawia Sąd opiekuńczy, po przesłaniu mu przez Sąd Okręgowy prawomocnego orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu całkowitym.
Należy jednak pamiętać, iż ubezwłasnowolnienie całkowite należy do najbardziej drastycznych form ingerowania w prawa człowieka oraz jego dobra osobiste. Może mieć miejsce tylko wówczas, gdy zaistnieją ściśle określone przesłanki. Oznacza to, iż nie można całkowicie ubezwłasnowolnić osoby z inną ułomnością niż te, które zostały wskazane w przepisach prawnych.
Z uwagi na wyjątkowy charakter tej instytucji, podjęcie przez sąd decyzji o całkowitym ubezwłasnowolnieniu poprzedzone jest bardzo gruntownym zbadaniem sprawy. Wymagane jest obligatoryjne powołanie biegłych lekarzy psychiatry lub neurologa, psychologa.
Ubezwłasnowolnienie częściowe
Częściowe ubezwłasnowolnienie dotyczy osoby pełnoletniej, która z powodu choroby bądź zaburzeń psychicznych, umysłowego niedorozwoju czy zaburzeń spowodowanych alkoholizmem lub narkomanią wymaga pomocy przy prowadzeniu jej spraw majątkowych bądź osobistych. W przypadku ubezwłasnowolnienia częściowego opiekuńczy Sąd Rejonowy ustanawia kuratora, po przesłaniu mu przez Sąd Okręgowy postanowienia o ubezwłasnowolnieniu częściowym.
Ubezwłasnowolnienie krok po kroku – Jak napisać wniosek o ubezwłasnowolnienie ?
Sprawy o ubezwłasnowolnienie należą do właściwości Sądów Okręgowych. Właściwy jest Sąd miejsca zamieszkania osoby, której dotyczy wniosek. Natomiast w przypadku braku miejsca zamieszkania – Sąd miejsca jej pobytu. Sprawami o ubezwłasnowolnienie zajmuje się Sąd w składzie trzech sędziów zawodowych.
Zgodnie z art. 545 § 1 kodeksu postępowania cywilnego, Wniosek może zgłosić:
1) małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie;
2) jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo;
3) jej przedstawiciel ustawowy.
Wniosek uczestnika postępowania, jak każde pismo procesowe, musi spełniać określone wymogi i powinien zawierać:
- oznaczenie Sądu, do którego jest kierowane
- oznaczenie stron postępowania – wnioskodawcę i uczestników postępowania – z udziałem Prokuratora Okręgowego
- żądanie ubezwłasnowolnienia (częściowe lub całkowite)
- wskazanie i uargumentowanie przyczyn ubezwłasnowolnienia, zgodnie z art. 13 § 1 k.c. lub 16 § 1 k.c.
- wskazanie uprawnienia do zgłoszenia wniosku
- stan cywilny osoby, wobec której kierowany jest wniosek o ubezwłasnowolnienie
Ponadto wniosek powinien również zawierać następujące załączniki:
- zaświadczenie lekarskie stwierdzające rozpoznanie choroby
- odpis aktu urodzenia uczestnika postępowania, a w przypadku kobiet – odpis aktu małżeństwa
- odpis aktu stanu cywilnego, który wskazuje, jakie jest pokrewieństwo pomiędzy uczestnikiem postępowania a wnioskodawcą
- kserokopię dowodu osobistego uczestnika postępowania
- wskazanie kandydata kuratora lub doradcę tymczasowego na czas procesu dla uczestnika postępowania
- dowód uiszczenia opłaty sądowej w wysokości 100 zł
- odpis wniosku wraz z załącznikami – 4 lub 5 w zależności od tego, czy osoba, która ma być ubezwłasnowolniona, pozostaje w związku małżeńskim czy też nie.
Wniosek o ubezwłasnowolnienie należy uzasadnić. Uzasadnienie powinno być rzeczowe, konkretne i poparte dowodami – ponieważ jest to poważna ingerencja w prawa osoby fizycznej. Warto przytoczyć różne zachowania się tej osoby, której wniosek dotyczy. Wykazać konkretny wpływ choroby na życie codzienne – że osoba nie potrafi samodzielnie podejmować racjonalnych decyzji, np.: podpisuje niekorzystne umowy (np. pożyczki, sprzedaż majątku), zaniedbuje leczenie, nie przyjmuje leków, nie potrafi zarządzać finansami, nie dba o higienę, żywienie, bezpieczeństwo, naraża siebie lub innych na niebezpieczeństw
Ile kosztuje wniosek o ubezwłasnowolnienie?
Opłata od wniosku o ubezwłasnowolnienie wynosi 100 zł. Należy ją uiścić przy złożeniu wniosku ( przelewem na rachunek bankowy sądu lub znakach opłaty sądowej). Dodatkowe koszty to zaliczki na opinie biegłych sądowych. Jest to kwota około 500 – 1000 zł. W przypadku skorzystania z pomocy pełnomocnika należy doliczyć jego honorarium.
Jak wygląda procedura ubezwłasnowolnienia? Czy proces jest szybki?
W toku postępowania Sad przesłuchuje wnioskodawcę, uczestników postępowania, biegłych sądowych, a także osobę, która ma zostać ubezwłasnowolniona. W sytuacji, kiedy osoba ta nie będzie stawiała się na wezwania Sądu, ten może zarządzić jej przymusowe doprowadzenie przez Policję. Osoba ubezwłasnowolniona, z uwagi na jej stan zdrowia może zostać także przesłuchana we własnym domu czy miejscu pobytu, ale zawsze z udziałem biegłych lekarzy.
Sąd może zarządzić oddanie osoby, której dotyczy wniosek, pod obserwację w zakładzie leczniczym. Jest to środek stosowany w wyjątkowych sytuacjach, gdy dostępne opinie biegłych nie pozwalają na jednoznaczną ocenę stanu zdrowia psychicznego tej osoby – art. 554 kpc.
W postępowaniu obowiązkowy jest udział Prokuratora Okręgowego.
Należy pamiętać, że Sąd nie jest związany żądaniem wniosku i orzeka o ubezwłasnowolnieniu częściowym czy całkowitym według własnego uznania, w oparciu przede wszystkim o wydaną przez biegłych opinię.
Po orzeczeniu przez Sąd ubezwłasnowolnienia zarządzane jest z urzędu przesłanie do Sądu opiekuńczego odpisu prawomocnego postanowienia. Wówczas, dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie sąd opiekuńczy ustanawia opiekuna, jeśli nie pozostaje ona pod opieką rodzicielską, natomiast dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo – ustanawia kuratora.
Sąd, w ramach postępowania o ubezwłasnowolnienie, może zobowiązać osoby pozostające we wspólnocie domowej osoby, której dotyczy wniosek, do współpracy w celu zapewnienia jej odpowiedniej ochrony prawnej i osobistej. W szczególności może to obejmować: udzielanie informacji i dokumentacji, współpracy z biegłymi, wykonywanie innych poleceń sądowych (w przypadku ustanowienia doradcy tymczasowego lub kuratora procesowego, osoby te mogą być zobowiązane do współpracy z tymi przedstawicielami sądu).
Sąd może w razie poprawy i w zależności od stanu zdrowia osoby, zmienić ubezwłasnowolnienie całkowite na częściowe. Jednak w razie pogorszenia stanu psychicznego może też zmienić ubezwłasnowolnienie częściowe na całkowite – art. 559 § 2 k.p.c. Zmiany te następują na wniosek osoby ubezwłasnowolnionej lub jej przedstawiciela ustawowego, a także z inicjatywy sądu, jeśli poweźmie wiarygodną informację o poprawie lub pogorszeniu stanu psychicznego osoby ubezwłasnowolnionej.
Ustanowienie przez Sąd opiekuna lub kuratora dla osoby ubezwłasnowolnionej
Ustanowienie opiekuna lub kuratora dla osoby ubezwłasnowolnionej jest kluczowym elementem zapewnienia jej odpowiedniej ochrony prawnej i osobistej. Procedura ta jest szczegółowo określona w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.
Zgodnie z art. 176 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, po uprawomocnieniu się postanowienia o ubezwłasnowolnieniu całkowitym, Sąd Rejonowy wszczyna postępowanie w przedmiocie ustanowienia opiekuna. Opiekunem może zostać małżonek osoby ubezwłasnowolnionej, a w jego braku – ojciec lub matka. Jeśli te osoby nie mogą pełnić tej funkcji, sąd może powołać inną osobę, kierując się dobrem osoby ubezwłasnowolnione. Opiekun sprawuje pieczę nad osobą ubezwłasnowolnioną oraz zarządza jej majątkiem. Wszelkie czynności przekraczające zwykły zarząd wymagają zgody sądu opiekuńczego.
Zgodnie z art. 181 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego częściowe ubezwłasnowolnienie wiąże się z koniecznością powołania kuratora. Kurator reprezentuje osobę częściowo ubezwłasnowolnioną oraz zarządza jej majątkiem tylko wtedy, gdy Sąd Rodzinny tak postanowi. W przeciwnym razie kurator pełni jedynie rolę doradczą, pomagając w prowadzeniu spraw i udzielając zgody na czynności prawne, które tego wymagają. Sąd może ustanowić kuratora w osobie z najbliższego kręgu rodzinnego, np. małżonek, rodzic, rodzeństwo. Kuratorem może też zostać osoba obca.
Czy warto skorzystać z pomocy adwokata w sprawie o ubezwłasnowolnienie ?
W sprawach o ubezwłasnowolnienie, zarówno całkowite, jak i częściowe, warto skorzystać z pomocy Adwokata od spraw rodzinnych. Przede wszystkim dlatego, że doskonale wie, jak przebiega proces ubezwłasnowolnienia. Adwokat pomoże w prawidłowym sporządzeniu wniosku, uwzględniając przy tym wszystkie niezbędne elementy. Błąd formalny na tym etapie może opóźnić postępowanie lub prowadzić do jego odrzucenia. Pełnomocnik będzie reprezentował stronę w procesie sądowym. Adwokat rodzinny zadba o to, aby postępowanie było przeprowadzone zgodnie z prawem, a decyzja Sądu była uzasadniona i proporcjonalna do stanu zdrowia osoby.
