Osoby mające prawo do ustawowego dziedziczenia, które zostały pominięte w testamencie przez zmarłego, mają prawo do zachowku. Jest to zabezpieczenie dla najbliższych spadkodawcy, gdyby cały majątek zapisał wyłącznie innym osobom.
Podstawą do prawidłowego wyliczenia wysokości zachowku jest masa spadkowa. Jednak nie mówimy tylko o pozostawionym mieszkaniu, środkach finansowych na koncie czy samochodzie. Darowizny dokonane za życia spadkodawcy również będą przedmiotem roszczeń z tytułu zachowku. Zapisy windykacyjne przekazujące określone przedmioty wyznaczonym osobom w testamencie także podlegają zachowkowi. Prawo do zachowku mają m.in. małżonek czy zstępni np.: dzieci. Rodzice mają prawo zachowku, jeśli spadkobierca nie posiadał dzieci i wnuków. Poszczególnym ustawowym spadkobiercom przysługuje ułamkowa część np.: 1/2 czy 2/3 z należnej ustawowo masy spadkowej. Wszystko zależy od stopnia pokrewieństwa czy wieku osób uprawnionych do dziedziczenia.
Jak obliczyć majątek uwzględniający zachowek?
Masą spadkową nazywamy wszystkie zasoby, jakimi dysponował zmarły. Mowa jest o:
- mieszkaniu,
- domu oraz innych nieruchomościach,
- środkach zgromadzonych na koncie bankowym,
- pojazdach
Do spadku należy doliczyć również darowizny dokonane przez spadkodawcę do 10 lat przed śmiercią. Mowa jest o darowiznach rzecz osób, które nie były spadkobiercami czy uprawnionymi do zachowku. W poczet masy spadkowej doliczane są także zapisy windykacyjne. Są to zapisy, które przekazują konkretne przedmioty osobom trzecim. Dla przykładu mogą to być drogie antyki czy samochód. Na poczet zachowku nie wlicza się darowizn pieniężnych przekazywanych w tradycyjny sposób oraz zapisów zwykłych i poleceń. Dla przykładu: kilkaset złotych wręczone z okazji urodzin czy imienin.
Kto ma prawo do dziedziczenia i zachowku?
Jeśli wiemy, co może być przedmiotem zachowku, to należy wspomnieć, komu się on należy i w jakim wymiarze. Osoby uprawnione do ustawowego dziedziczenia mają prawo do ułamkowej części należnego im majątku. Dzieje się tak nawet wtedy, gdy spadkobierca nie uwzględnił ich w testamencie.
Podstawa, od której naliczany jest zachowek to należny majątek po zmarłym zależny od stopnia pokrewieństwa. Małżonek ma prawo do 1/2 ustawo dziedziczonych dóbr, jeśli zamarły nie posiadał dzieci i wnuków. Resztę dziedziczą rodzice w wysokości 1/4 każdy. W przypadku posiadania zstępnych małżonek i dzieci dziedziczą po równo, ale małżonek nie może dostać mniej niż 1/4 spadku. W dalszej kolejności w przypadku braku potomstwa dziedziczą małżonek, żyjący rodzic, rodzeństwo np.: w wymiarze 1/8. Dopiero od wskazanych wartości należnej masy spadkowej naliczamy zachowek zwyczajowo w wysokości 1/2 należnego spadku lub 2/3, jeśli spadkobierca jest małoletni lub trwale niezdolny do pracy.
Jak obliczyć zachowek przykłady
Wysokość zachowku po małżonku
Sposób obliczania wysokości zachowku najlepiej opisać na przykładach. Zakładamy, że zmarły przepisał cały majątek znajomemu w testamencie. Żona ma prawo do zachowku mimo pominięcia w dokumencie spadkowym. Wyliczenie wysokości zachowku następuje z masy spadkowej po mężu. W przypadku, gdy w małżeństwie nie było dzieci, ale żyją rodzice spadkodawcy, małżonek miałby prawo do 1/2 swojego ustawowego majątku dziedzicznego. Właśnie z tej części obliczany jest zachowek.
Jak obliczyć wysokość zachowku przykład 1
Znajomy małżonka otrzymał w testamencie sumie 600 tys. zł w różnych przedmiotach. Według ustawowego dziedziczenia żonie należało się 300 tys. zł. Testament wykluczył, ale nie wydziedziczył żony zmarłego, dlatego należny jest jej zachowek w wysokości 1/2 należnego spadku, czyli 150 tys. zł.
Jeśli w małżeństwie były dzieci, to żona otrzymałaby ustawowo w spadku 1/3 kwoty przy dwójce dzieci lub 1/4 kwoty w przypadku trojga i więcej dzieci. Jest to odpowiednio 200 tys. zł lub 150 tys. zł. Od tych kwot naliczany jest zachowek. Jego wysokość to 1/2 należnego spadku – 100 tys. zł lub 75 tys. zł. Żonie, której nie przysługuje prawo do dziedziczenia (np.: rozwód orzeczony sądownie), nie przysługuje także prawo do zachowku.
Wysokość zachowku po rodzicach
Dzieci dziedziczą po rodzicu w równym stopniu jak małżonek. Jednak w przypadku licznego rodzeństwa małżonek otrzymuje nie mniej niż 1/4 majątku, a pozostałe 3/4 dzielone jest między wszystkie dzieci. Z tych wydzielonych części do ustawowego dziedziczenia naliczanych jest zachowek w wysokości 1/2 lub 2/3 należnego spadku.
Jak obliczyć wysokość zachowku przykład 2
Tata zapisał znajomej 300 tys. zł w testamencie. Ustawowo córka, syn i mama odziedziczyliby po 1/3 (100 tys. zł każdy), gdyby nie testament i jego postanowienie. Od tych kwot naliczamy zachowek w wysokości:
- 1/2 z należnej części 100 tys., czyli 50 tys. zł zachowku dla pełnosprawnego i pełnoletniego dziecka,
- 2/3 z należnej części 100 tys., czyli ponad 66 tys. zł dla małoletniego dziecka lub trwale niezdolnego do zarobkowania.
Dzieci niemające prawa do zachowku to te, które nie mają prawa do ustawowego spadku. Są to np.: osoby wydziedziczone lub które dokonały umyślnego przestępstwa przeciwko życiu spadkodawcy czy jego bliskich. Więcej na ten temat w naszym artykule „Zachowek po rodzicach”.
Pozew o zachowek
Osoba, której zapisano w testamencie majątek, może uchylać się od wypłacenia należnego zachowku. W takiej sytuacji warto skorzystać z usług kancelarii adwokackiej lub radcowskiej i złożyć pozew o zapłatę zachowku w sądzie cywilnym. Termin przedawnienia zachowku to 5 lat od momentu ogłoszenia testamentu. Jest to stosunkowo niewiele, dlatego nie wolno opieszale podchodzić do sprawy.
Sąd właściwy do złożenia pozwu jest wskazany w kodeksie postępowania cywilnego. W zależności od wartości pozwu jest to albo sąd okręgowy, albo sąd rejonowy. W przypadku pozwu przekraczającego kwotę 75 tys. zł jest to sąd okręgowy. Więcej na temat zachowku w naszym artykule „Czym właściwie jest zachowek i komu przysługuje?” ”.
Dokładne wyliczenie masy spadkowej z darowiznami i zapisami windykacyjnymi nie jest proste. Trzeba dokładnie obliczyć należny spadek, a następnie od uzyskanej wartości wskazać wartość zachowku. Przy tak skomplikowanych kalkulacjach warto skorzystać z pomocy prawnika do spraw spadkowych. Radca prawny nie tylko ułatwi wyliczenia, ale także pomoże napisać pozew i dopilnuje wszelkich terminów.
