Uzyskanie spadku obciążonego długami, który przyjęliśmy z tzw. dobrodziejstwem inwentarza, wiąże się z koniecznością dokonania spisu lub wykazu inwentarza. Jest to niezbędne dla rzeczywistego skorzystania z dobrodziejstwa ograniczonej odpowiedzialności za długi.
Zadaniem spadkobiercy jest więc zorientowanie się w sytuacji finansowej spadkodawcy i ustalenie, ile w spadku jest aktywów, a ile pasywów.
Wnioski z takiego zapoznania się w stanie spadku, spadkobierca powinien umieścić w odpowiednim dokumencie zwanym spisem lub wykazem inwentarza.
Warto więc wiedzieć, czym różnią się te dwie procedury, aby wybrać optymalną w naszej sytuacji.
Na czym polega spis inwentarza?
Spis inwentarza jest procedurą tradycyjną i związaną z licznymi formalnościami, w które musi zostać zaangażowany spadkobierca. Aby procedura mogła się rozpocząć, niezbędny jest wniosek o spis inwentarza. Wniosek taki powinien zostać zawarty w postanowieniu Sądu o stwierdzeniu nabycia spadku. W tym miejscu warto wskazać, że spadkobierca, który przed sądem przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, powinien interesować się tym, czy sąd skierował do komornika sądowego odpowiednie zlecenie sporządzenia spisu i dopilnować jego sporządzenia.
Wykonanie spisu inwentarza jest przecież warunkiem korzystania z ochrony prawnej wynikającej z dziedziczenia z dobrodziejstwem inwentarza.
Jeżeli jednak spadkobierca złożył oświadczenie o przyjęciu spadku przed notariuszem, musi sam podjąć aktywność i złożyć do sądu spadku wniosek o sporządzenie spisu inwentarza. Będzie się to wiązało z koniecznością wpłacenia opłaty sądowej w wysokości 50 zł. Następnie Sąd wydaje postanowienie, na podstawie którego spadkobierca może złożyć dalszy wniosek do komornika sądowego.
Co ważne spis inwentarza, jako postępowanie sformalizowane, w dużym stopniu odciąża spadkobiercę. Prowadzenie spisu przejmuje bowiem na siebie komornik, do którego obowiązków należy samodzielne ustalenie składu spadku. Komornik w tym celu podejmie odpowiednie czynności i uzyska informacje o spadkodawcy i jego majątku.
Oczywiście dla szybkości wykonania spisu ważne jest, aby spadkobierca w miarę możliwości współpracował z komornikiem i udostępnił mu wszelkie dane, informacje i dokumenty o majątku spadkodawcy. Mogą się one okazać pomocne dla przeprowadzenia spisu.
Co powinien zawierać spis inwentarza?
Spis inwentarza zawierać ma wykaz aktywów spadku, czyli takich składników majątku spadkodawcy, które do niego należały. Oprócz tego zadaniem komornika jest ustalenie pasywów spadku, a więc wszelkich obciążeń i długów, które miał spadkodawca i nie uregulował ich za życia.
Rezultatem spisu inwentarza jest ustalenie, jaka jest wartość stanu czynnego spadku, a więc w jakiej wartości aktywa spadku przeważają nad pasywami. Wreszcie wykonany przez komornika spis zawiera również tzw. należności sporne, a więc takie, co do których nie ma zgody, czy rzeczywiście stanowią dług spadku.
Wyniki spisu zostaną spadkobiercy przedstawione w specjalnym protokole, który zostanie opatrzony pieczęcią i podpisem komornika. W rezultacie więc sukcesor uzyska spis będący dokumentem urzędowym, dającym pewność, że zawarte w nim treści są prawidłowe i rzetelne.
Procedura komorniczego spisu może jednak skomplikować się wówczas, gdy w spadku otrzymujemy nieruchomość, bądź inny, specyficzny przedmiot (np. kosztowności, dzieła sztuki).
Komornik nie ma samodzielnych uprawnień, aby wycenić wartość takiego składnika spadku, więc musi posiłkować się pomocą biegłego. Osoba ta, jako specjalista sporządzi specjalną wycenę, którą następnie komornik wciągnie do spisu inwentarza.
Ile trwa proces dokonania spisu?
Warto dodać, że proces dokonania spisu może zająć od jednego do nawet kilku miesięcy. Wpływ na to ma m.in. to, że wszystkie czynności dokonywane w ramach spisu inwentarza muszą zostać utrwalone na piśmie, np. w postaci protokołu.
Ponadto komornik informuje o podejmowanych czynnościach lub kieruje wezwania do udzielenia informacji w formie pisemnej korespondencji, co znacznie wpływa na czas trwania całej procedury.
Innym sposobem zainicjowania spisu inwentarza jest wniosek o spis inwentarza złożony wprost do komornika. W takim wypadku spadkobierca nie rozpoczyna swoich działań od sądu spadku, lecz kieruje się bezpośrednio do wykonawcy, a więc komornika sądowego. Ten z kolei, po otrzymaniu wniosku, zawiadamia sąd spadku, iż na skutek wniosku przystępuje do czynności mających na celu ustalenie składników spadku i ich wartości.
W takim wypadku dobrze, gdy spadkobierca upewni się, że sąd wydał odpowiednie postanowienie. Jeżeli taka decyzja Sądu nie zapadnie, wykonany przez komornika spis nie będzie miał żadnych skutków prawnych.
Co cechuje wykaz inwentarza?
Między spisem inwentarza a wykazem inwentarza zachodzi wiele odmienności w zakresie sposobu sporządzenia, szybkości postępowania i formy. Jedyną wspólną cechą obu procedur jest ich cel. Oba dokumenty – wykaz i spis- mają na celu ustalenie składników spadku, ich wartości oraz górnej granicy odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe.
Wykaz inwentarza, jako prosta forma prawna, zwany jest także jako prywatny spis inwentarza. Owa „prywatność” wynika stąd, że spadkobierca może ten dokument sporządzić samodzielnie, bez udziału komornika sądowego, rzeczoznawców czy biegłych. Jeżeli więc dana osoba stała się już w świetle prawa spadkobiercą, może przystąpić do szczegółowego zbadania sytuacji majątkowej swojego spadkodawcy i opisać ją w wykazie inwentarza.
W pierwszej kolejności spadkobierca powinien zapoznać się ze wzorem wykazu. Wzór wykazu inwentarza został opracowany przez Ministerstwo Sprawiedliwości i opublikowany w rozporządzeniu z dnia 22.09.2015 r. Analiza tego dokumentu pozwala wywnioskować, jakie informacje powinien w nim umieścić autor wykazu:
- imię i nazwisko osoby składającej wykaz inwentarza,
- numer PESEL osoby składającej wykaz inwentarza,
- miejsce zamieszkania osoby składającej wykaz inwentarza,
- imię i nazwisko spadkodawcy,
- numer PESEL spadkodawcy,
- adres ostatniego zamieszkania spadkodawcy,
- dane dotyczące przedmiotów należących do spadku oraz przedmiotów zapisów windykacyjnych (zwięzły opis przedmiotów należących do spadku oraz przedmiotów zapisów windykacyjnych), z podaniem ich wartości według stanu i cen z chwili otwarcia spadku,
- dane dotyczące długów spadkowych oraz ich wysokości według stanu z chwili otwarcia spadku.
Biorąc pod uwagę to, że wykaz inwentarza może być sporządzony przez samego spadkobiercę, w zasadzie powinien on wypełnić druk wykazu według własnej wiedzy i uznania.
To, w jaki sposób spadkobierca uzyska wiedzę o majątku spadkodawcy, zostało mu pozostawione do swobodnej decyzji. Spadkobierca może więc posługiwać się posiadaną już wiedzą, zdobytą z uwagi na bliskie więzi ze spadkodawcą, posiadanymi dokumentami, jak również dokumentami, które uzyska, przygotowując się do wykonania spisu (np. składając zapytania w bankach, urzędach itp.).
Oprócz tego autor wykazu jest uprawniony do tego, aby samodzielnie oszacować wartość składników spadku.
Spadkobierca nie jest także związany miejscem położenia sądu spadku, może bowiem złożyć wykaz w sądzie, w okręgu którego sam zamieszkuje. Następnie sąd ten przesyła wykaz inwentarza do sądu spadku, który zamieszcza odpowiednie ogłoszenie o możliwości zapoznania się z treścią prywatnego spisu inwentarza.
Widać więc, że wykaz inwentarza jest dokumentem, który może być niezwykle przydatny w sytuacjach, gdy spadkobierca ma dokładną wiedzę o odziedziczonym majątku i na tej podstawie z powodzeniem wypełni formularz wykazu inwentarza.
Problem może jednak pojawić się wówczas, gdy spadkobierca nie może mieć pewności, że udało mu się ustalić wszystkie aktywna, ale także i długi spadkowe. Podobnie należy być ostrożnym wtedy, gdy trudno nam będzie oszacować wartość nieruchomości, ponieważ znajduje się ona w innym województwie, nie znamy jej stanu technicznego etc. W takim wypadku autor wykazu inwentarza powinien rozważyć, czy podoła sporządzeniu tego dokumentu.
Inną dopuszczalną formą sporządzenia wykazu jest protokół notarialny. Jest on sporządzany wtedy, gdy spadkobierca decyduje się na udział notariusza w procedurze opracowania wykazu. Należy jednak pamiętać, że notariusz nie będzie aktywnie uczestniczył w formułowaniu wykazu, a więc w określeniu rodzaju i wartości aktywów i pasywów. Obowiązujące przepisy nie udzielają mu takich kompetencji. Pomocą dla spadkobiercy będzie natomiast to, że notariusz sporządzony wykaz prześle do sądu spadku.
Spis inwentarza koszty i opłaty
Spis inwentarza prowadzony przez komornika sądowego jest procedurą odpłatną. Należy liczyć się z tym, że komornik sądowy pobierze odpowiednie wynagrodzenie, które zależne jest od czasu trwania jego czynności. Wynagrodzenie to uzależnione jest od czasu pracy komornika i wynosi 10% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego za każdą rozpoczętą godzinę. Stawka ta jest wartością netto, stąd komornik doliczy do niej 23% podatku VAT.
Z uwagi na możliwe znaczne koszty działań komornika, warto więc zaangażować się w pomoc w dostarczeniu mu informacji o spadku, co może wymiernie wpłynąć na obniżenie kosztów spisu. Bardzo częstą praktyką jest wzywanie spadkobiercy do zapłaty zaliczki na wydatki. Przyczyną takiego działania jest to, że zebranie pewnych informacji o spadku wiązać się może z koniecznością wystąpienia do różnych organów i podmiotów. Oprócz tego, jeżeli pojawi się, wspomniana powyżej konieczność zaangażowania biegłego np. do wyceny nieruchomości, komornik z pewnością wezwie o zapłatę stosownej zaliczki. Podsumowując, można stwierdzić, że im spadek jest większy i składający się z rozmaitych przedmiotów i praw majątkowych, a także im więcej jest wierzycieli zmarłego, tym sporządzenie spisu inwentarza będzie kosztowniejsze.
Z kolei wykaz inwentarza składany w sądzie nie musi zostać opłacony. Sąd przyjmie ten dokument wtedy, gdy sporządzono go na urzędowym formularzu w sposób zgodny z zasadami jego wypełnienia. Odpłatność może pojawić się tylko wówczas, gdy spadkobierca zdecyduje się udać do notariusza, aby sporządzić protokolarny wykaz inwentarza. Wówczas notariusz pobierze opłatę w wysokości 200 zł netto, która zostanie powiększona o podatek VAT w wysokości 23%.
Bez wątpienia więc spis inwentarza jest procedurą bardziej skomplikowaną i przede wszystkim kosztowną dla spadkobiercy niż wykaz inwentarza. Ten drugi wydaje się przydatny szczególnie w razie dziedziczenia w bliskim kręgu rodzinnym, gdy sytuacja prawna spadku nie jest skomplikowana, a spadkobierca czuje się na siłach, aby samodzielnie oszacować aktywa i pasywa. Jeżeli jednak w skład spadku wchodzi wiele składników i praw majątkowych, a do tego masa spadkowa obciążona jest licznymi długami, warto rozważyć skorzystanie z tradycyjnej procedury spisu inwentarza, która pozwoli uzyskać urzędowe ustalenie stanu czynnego spadku.
Potrzebujesz adwokata do spraw spadkowych? Skontaktuj się z nami.
