Panuje powszechnie opinia, że zachowek należy się bliskim tylko przy spisanym testamencie. Jest to błędne założenie. Zachowek można otrzymać od darowizny, której dokonał zmarły za życia na rzecz innej osoby. Komu i ile przysługuje zachowku od darowizny?
Co to jest zachowek i komu przysługuje? Zmarły pozostawił po sobie testament, w którym przypisał cały majątek jednej osobie. Członkowie rodziny mają prawo do części spadku mimo pominięcia w testamencie. Żonie, dzieciom, wnukom, rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należy się zachowek. Jest to ułamkowa część należnego spadku, jaki otrzymaliby spadkobiercy. Zachowek to 1/2 lub 2/3 z części dziedziczonej ustawowo przez małżonka czy dziecko.
Jednak zachowek przysługuje również w sytuacji, gdy zmarły testamentu nie pozostawił. Jest to możliwe, gdy za życia dokonał darowizny na rzecz członka rodziny czy zupełnie obcej osoby.
Zachowek od obdarowanego
Według kodeksu cywilnego spadkobiercy ustawowi mogą domagać się zachowku także, gdy zmarły nie pozostawił testamentu, ale jeszcze za życia rozporządził swoim majątkiem, dokonując darowizny.
Przykładem może być przekazanie całego majątku za życia wyłącznie jednemu dziecku. Siostra otrzymała dom i samochód w formie darowizny od rodzica przed śmiercią. Pozostałe dzieci nie otrzymują w schedzie nic wartościowego. Rodzeństwo może wtedy ubiegać się o zachowek od siostry. Dzieje się tak, gdy uzyskanie zachowku od spadkobiercy jest niemożliwe np.: spadek jest pusty.
Od obdarowanego niebędącego spadkobiercą można żądać zachowku tylko wtedy, gdy uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy lub zapisobiorcy windykacyjnego należnego mu zachowku.
Obdarowany jest obowiązany do zapłaty zachowku tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny. Nie będzie ponosił odpowiedzialności, jeżeli zużył lub utracił korzyść uzyskaną z darowizny w taki sposób, że nie jest już wzbogacony.
Obdarowany może zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku przez wydanie przedmiotu darowizny.
Orzecznictwo:
– wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30.01.2008 r. sygn. akt III CSK 255/07
„Jeżeli spadkodawca dokonał darowizny wyczerpującej cały spadek, uprawniony do zachowku może dochodzić od obdarowanego roszczenia o zachowek w granicach określonych w art. 1000 k.c.”
Ustalenie udziału spadkowego
Zachowek obliczany on jest z masy majątkowej, jaka należałaby się bliskim przy ustawowym dziedziczeniu. Jak obliczyć zachowek? Najpierw ustalana jest masa spadkowa. Oblicza się czystą wartość majątku i dodaje do niej darowizny oraz zapisy windykacyjne. Wyliczoną kwotę dzieli się na części, jakie należą się według ustawowego dziedziczenia spadkobiercom. Dopiero po podziale wyliczany jest zachowek w wysokości 1/2 lub 2/3 należnej schedy.
Warunkiem doliczenia darowizny do masy spadkowej jest dokonanie jej przez zmarłego do 10 lat przed otwarciem spadku. Zwyczajowo termin jest liczony od otwarcia i ogłoszenia testamentu przez Sąd, Notariusza lub śmierci spadkodawcy. Starsze darowizny niestety przepadają, ale tylko w przypadku osób, które nie są spadkobiercami po zmarłym!
Przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się spadkobierców niegodnych oraz tych, którzy spadek odrzucili. Nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.
Zachowek a darowizna – kiedy darowizna nie jest wliczana do masy majątkowej?
Darowizna nie będzie doliczona do masy spadkowej, jeśli:
- Była to darowizna drobna przekazana w sposób zwyczajowy np.: pieniądze na urodziny.
- Dzieci zmarłego nie było na świecie. Według kodeksu cywilnego darowizna przekazana na minimum 300 dni przed narodzinami dziecka nie wlicza się do majątku. W praktyce oznacza to, że dzieci nie było w planach rodziców. Zmarły potencjalnie nie brał ich pod uwagę przy przekazaniu środków.
- Darowane było spadkobiercy gospodarstwo rolne. Jednak celem takiej darowizny musi być uzyskanie świadczeń emerytalnych lub rentowych. W inny wypadku darowizna gospodarstwa jest wliczona do masy spadkowej.
Darowizna po 10 latach a zachowek
Termin 10 lat jest błędnie interpretowany jako przedawnienie prawa do zachowku od darowizny. Owszem, darowizny dokonane powyżej 10 lat od daty ogłoszenia spadku (testamentu) nie są brane pod uwagę przy obliczaniu zachowku. Jednak zapis ten dotyczy wyłącznie osób niebędących spadkobiercami.
Jeśli darowizna została przekazana innemu spadkobiercy albo osobie uprawnionej do zachowku wlicza się ją do spadku bez względu na czas jej dokonania.
Sprawy zachowku od darowizny mogą sprawić problemów. Szczególnie łatwo jest pomylić termin przedawnienia roszczenia o zachowek z czasem udzielenia darowizny. W takich sytuacjach lepiej skorzystać z pomocy prawnika. Pomoże on złożyć pozew o zachowek, dopilnuje wszystkich terminów i zweryfikuje darowizny dokonane przez zmarłego.
